İmam Əbu Cəfər: “Biz sənə aydın başa düşülən dəlillər nazil etdik” ayəsində belə demişdir: yəni ey Muhəmməd, sənə elçiliyini göstərən açıq əlamətlər nazil etdik. Bu ayələr də Allahın kitabında qeyd edilən yəhudilərin gizli elmləri, gizli sirr və xəbərləri və ilk İsrail oğullarının məlumatlarıdır. Bu məlumatlar onların kitablarında idi. Bunları ancaq haham və alimləri bilərdilər. Bunlar Tövratda qeyd edilib əvvəlkilərin və sonrakıların təhrif etdikləri şeylər idi. Buna görə də Allah Təala nəbisi Muhəmmədə nazil etdiyi kitabda bunları qeyd etmişdir. Bunlar da insaflı davrananlar, həsəd və ehtiras üzündən özünü həlak etməyənlər üçün aydın ayələrdir. Çünki hər sağlam fitrət sahibi olan insanda Muhəmməd səllAllahu aleyhi və səlləmin gətirdiyi şeyləri təsdiq edəcək bir əsas vardır. O bunları heç bir insandan öyrənmədən və heç bir kəsdən məlumat almadan bildirdi, Allah qatından gətirdi. Necə ki, Dahhaq rəvayət etmişdir ki İbn Abbas “Biz sənə aydın başa düşülən dəlillər nazil etdik” ayəsində belə demişdir: Sən bunları onlara oxuyur və səhərdən axşamadək onlara xəbər verirsən. Sən onların fikrincə oxuyub yazma bilməyənsən və kitab oxumamısan. Əllərindəki şeyləri onlara olduğu kimi xəbər verirsən. Allah Təala buyurur ki, bütün bunlarda onlar üçün ibrət və açıqlama vardır, əleyhlərinə dəlil vardır deyir, kaş ki, biləydilər!
Muhəmməd İbn İshaq belə demişdir: Mənə Muhəmməd İbn Əbi Muhəmməd o da İkrimədən və yaxud Səid bin Cubeyrdən rəvayət etdi ki, İbn Abbas belə demişdir: İbn Surya əl-Fityuni, Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmə: Ey Məhəmməd, bizə tanıdığımız bir şey gətirmədin, Allah da sənə açıq bir ayə nazil etməmişdir ki, sənə tabe olaq, dedi. Bunun qarşılığında Allah Təala: “Biz sənə aydın başa düşülən dəlillər nazil etdik ki, onları da yalnız fasiqlər inkar edərlər” ayəsini endirdi. Malik İbn Sayf də belə demişdir: Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləm göndərildikdə, onlara (yəhudilərə) aldıqları vədləri və Muhəmməd salləllahu əleyhi və səlləm haqqında verdikləri əhdi xatırlatdı. Allaha and olsun ki, Allah bizdən Muhəmməd haqqında söz almadı və o barədə bizə əmr vermədi, dedilər. Bunun qarşılığında: “Onlar hər dəfə əhd bağladıqda içərilərindən bir dəstə onu pozmurmu?” ayəsi endi. Həsən Bəsri, “əksinə, onların əksəriyyati iman gətirməzlər” sözündə də: Bəli, yer üzündə nə qədər etdikləri əhd varsa hamısını pozdular. Bu gün andlaşarlar, sabah pozarlar, demişdir. Suddi də: Məhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləm gətirdiyi şeylərə iman etməzlər, demişdir. Qatadə də “içərilərindən bir dəstə onu pozmurmu?” sözündə: içlərindən bir qrup onu pozar( nəqadə), demişdir.
İbn Cərir də belə demişdir: Ayədə qeyd edilən nəbz sözünün əsli atmaq və buraxmaqdır. Bu səbəblə atılmış uşağa mənbuz, deyilmişdir. Nəbiz də suyun içinə buraxılan quru xurma və üzümdür. Ebul Əsvəd əd-Duəli belə demişdir:
Ünvanına baxdım, onu atdım,
Sənin köhnə ayəqqabını atdığın kimi.
Mən də deyirəm ki: Allah onları bərk yapışıb yerinə yetirmələri lazım gələn andlaşmaları tərk etdikləri üçün qınamışdır. Bunun üçündür ki, bunun arxasınca özlərinə və bütün insanlara göndərilən elçiləri yalanlamalarından bəhs etmişdir. O elçi ki, onun sifət, xüsusiyyat və xəbərlərini kitaplarında tapmaqdadırlar. Ona tabe olmaq, onu dəstəkləmək və ona kömək etməklə əmr olunmuşdurlar. Necə ki, Allah Təala belə buyurmuşdur: “O kəslər ki, yanlarındakı Tövrat və İncildə haqqında yazılmış olduğunu gördükləri elçinin – yazıb-oxumaq bilməyən peyğəmbərin, ardınca gedərlər.” (Əraf, 157). Burada da belə demişdir: “Onlara Allah tərəfindən özlərində olanı təsdiqləyan bir elçi gəldikdə Kitab verilənlərdən bir dəstə guya həqiqəti bilmirmiş kimi Allahın Kitabına arxa çevirdilər” yəni içərilərindən bir qrup içində Muhəmməd səllAllahu aleyhi və səlləmin müjdəsi olan əllərindəki kitabı arxalarına atdılar. yəni, olanları bilmirlərmiş kimi onu tərk etdilər. Sehr və cadu öyrənməya yönəldilər. Buna görə də Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmə tələ qurdular. Ona daraq, darağa yapışan tüklər, erkək xurma ağacının tumurcuğu və Ərvan quyusunun milləri altında cadu etdilər. Bunu boynuna götürən də Ləbid İbn Asam idi, Allah ona lənət etsin və ona gözəllik üzü göstərməsin. Allah da bunu Rasulu səllAllahu aleyhi və səlləmə bildirdi. Ona şəfa verdi və onu xilas etdi. Necə ki, İki Səhihdə (Buxari və Muslim), irəlidə qeyd ediləcəyi kimi Aişə radiAllahu anhadan geniş olaraq rəvayət edilmişdir.
Suddi də: “Onlara Allah tərəfindən özlərində olanı təsdiqləyan bir elçi gəldikdə” sözü haqqında belə demişdir: Onlara Muhəmməd səllAllahu aleyhi və səlləm gəldiyi vaxt onu, Tövratla sual-cavab etdilər və onunla müzakirə etdilər. Tövrat ilə Quran bir-biri ilə uyğun gəldi, bu vaxt Tövratı atdılar, Asafın kitabını və Harut ilə Marutun sehrini götürdülər. O da Quranla uyğun gəlmədi, məhz «sanki bilmirlər» dediyi budur. Qatadə də «sanki bilmirlər» sözündə belə demişdir: O qövm bilirdi, ancaq onlar bildiklərini atdılar, onu gizlətdilər və inkar etdilər. Avfi də təfsirində: “Şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər” ayəsində İbn Abbasdan bunu nəql etmişdir: Süleymanın mülkü əlindən çıxdığı zaman cinlərdən və insanlardan bəzi tayfalar dindən döndülər, istəklərinə uydular. Allah, Süleymana mülkünü geri verincə insanlar keçmişdəki kimi dinlərinə döndülər. Süleyman da yazdıqlarını tapdı, onları taxtının altına basdırdı. Süleyman bundan az müddət sonra vəfat etdi. Bu dəfə insanlar və cinlər Süleymanın vəfatından sonra o kitabları ələ keçirdilər və: Bu, Allahdan Süleymana endirilən kitabdır, onu bizdən gizlətdi, dedilər. Ona əsaslanıb,onu özlərinə din etdilər. Bunun qarşılığında Allah Təala “Onlara Allah tərəfindən özlərində olanı təsdiqləyan bir elçi gəldikdə” ayəsini endirdi. Onlar da şeytanların oxuduğu nəfıslərinə xoş gələn şeylərə tabe oldular. Bunlar da çalğılar, oyunlar və Allahın zikrindən uzaqlaşdıran hər şeydir.
İbn Əbi Hatim belə demişdir: Bizə Əbu Səid əl-Əşəc Əbu Sələmədən, o da Aməşdən, o da Minhaldan, o da Səid İbn Cubeyrdən rəvayət etdi ki, İbn Abbas belə demişdir: Asaf, Süleymanın katibi idi. Əzəmətli adı bilirdi. Hər şeyi Süleymanın əmri ilə yazar və onu kürsüsünün altına basdırardı. Süleyman ölüncə şeytanlar onu çıxartdılar, hər iki sətirinin arasına bir sehr və küfr yazdılar: Süleymanın tətbiq etdiyi bu idi, dedilər. Deyir ki: Cahil insanlar onu inkar etdi və ona söydülər. Alim insanlar da duruxdular. Cahil insanlar ona söyməya davam etdilər, o vaxta qədər ki, Allah Təala Muhəmməd səllAllahu aleyhi və səlləmə: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” ayəsini endirdi.
İbn Cərir belə demişdir: Mənə Əbussaib Sələm İbn Cunadə əl-Suvai o da Əbu Müaviyadən, o da Aməşdən, o da Minhaldan, o da Səid bin Cubeyrdən rəvayət etdi ki, İbn Abbas belə demişdir: Süleyman aleyhissalam ayəqyoluna girmək və ya xanımlardan birinə yaxınlaşmaq istədiyi zaman möhürünü xanımı Cəradəya verirdi. Allah Süleymanı düçar etmək istədiyi şey ilə sınağa çəkəcəyi vaxt, bir gün möhürünü Cəradəya verdi. Şeytan da Süleymanın surətində gəldi: Möhürümü ver, dedi. Aldı, barmağına keçirdi. Onu barmağına taxınca şeytanlar, cinlər və insanlar ona itaət etdilər. Süleyman xanımının yanına gəldi: Möhürümü ver, dedi. O da: Sən yalan deyirsən, sən Süleyman deyilsən, dedi. Süleyman bunun bir sınaq olduğunu anladı. Deyir ki: Şeytanlar getdilər, o günlərdə içində sehr və küfr olan kitablar yazdılar. Onları Süleymanın kürsüsünün altına basdırdılar. Sonra da onları çıxardılar, insanlara oxudular: Süleyman insanları bu kitablarla özünə təslim edirdi, dedilər. İnsanlar Süleymandan uzqlaşdılar, Allah təala Muhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləmi göndərincəya qədər onu kafir hesab etdilər. Ona: “Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar… kafir oldular.” ayəsini endirdi.
Sonra İbn Cərir belə dedi: Bizə İbn Humeyd Cərirdən, o da Husayn İbn Abdurrahməndən rəvayət etdi ki, İmran İbn əl-Haris deyir ki ,: Biz İbn Abbas radiAllahu anhunun yanında idik. Birdən bir adam gəldi. ona: “Haradan gəldin?” dedi. O da: İraqdan dedi. O da: “Harasından?” dedi. O da: “Kufədən.” Dedi “Nə xəbər var?” Dedi. O da: “Mən onlardan ayrıldığım zaman Əlinin onların üzərinə gələcəyindən bəhs edirdilər.” Dedi. İbn Abbas narahat oldu, sonra da: “Sən nə deyirsən?! Atasız qalasan! əgər başa düşsəydik qadınlarını nigahlamaz, miraslarını bölüşdürməzdik. Amma mən sizə bunu rəvayət edim, dedi: Şeytanlar göydən söz oğurluğu edərdilər. Biri eşitdiyi haqq bir sözü gətirər, təcrübə edər və doğru çıxdığı vaxt yanında yetmiş yalan söyləyardi. Deyir ki: Bu da insanların qəlblərinə yayılardı. Deyir ki: Allah bunları Süleymana vermişdir, o da onları taxtının altına basdırdı. Süleyman əleyhissalam vəfat edincə yol şeytanı qalxdı: «Sizə heç kimin yaxınlaşa bilmədiyi bənzəri olmayan xəzinəni göstərimmi?»dedi. Onu çıxartdılar. Onun sehri budur, dedilər. Millətlər onları nüsxələdilər, bax İraq xalqının bu gün danışdıqları şey odur, dedi. Bunun qarşılığında Allah Təala: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” ayəsini endirdi. Hakim, Müstədrəkində Əbu Zəkəriyya əl-Anbaridən, o da Muhəmməd İbn Abdüssəlamdan, o da İshaq İbn Ibrahimdən, o da Cərirdən belə rəvayət etmişdir.
Suddi də: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər” ayəsində belə demişdir: Süleymanın dövründə deməkdir. Deyir ki: Şeytanlar göyə çıxardılar, orada qulaq asma yerlərində dayanar, mələklərin yer üzündə ölüm, qeyb və ya bir şey üzərində danışmalarını dinləyərdilər. Kahinlərin yanına gəlib onlara xəbər verərdilər. Kahinlər də insanlara danışardılar. Onlar da deyilənlərin deyildiyi kimi olduğunu görərdilər. Kahinlər onların etibarını qazandıqdan sonra onlara yalan söylədilər, içinə başqa şeylər əlavə etdilər. Bir sözün yanına yetmiş söz əlavə etdilər. İnsanlar bu danışılan şeyləri kitablara yazdılar. İsrail oğulları arasında cinlərin qeybi biləcəyi inancı yayıldı. Bir müddət sonra Süleyman aleyhissalam göndərildi. O kitabları yığdı, bir sandığın içinə qoydu. Sonra da onları taxtının altına basdırdı. Nə zaman bir şeytan taxtına yaxınlaşmaq istəsə yanardı. Və belə dedi: Kimdən şeytanların qeybi bildiklərini söylədiyini eşidərsəm boynunu vuraram. Süleyman əleyhissəlam vəfat etdikdən sonra Süleymanın əmrlərini bilən alimlər də gedib yerinə başqa bir nəsil gəlincə, şeytan bir insan surətinə girdi. Sonra da İsrail oğullarının yanına gəldi: “Sizə heç bir zaman yeyib bitirə bilməyacəyiniz bir xəzinə göstərimmi?” Dedi. Onlar da: Bəli. Dedilər. O da: taxtın altını qazın, dedi və onlarla birlikdə getdi. Onlara yeri göstərdi və bir kənarda durdu. Ona : yaxınlaş, dedilər. O da: Xeyr, ancaq mən burada sizin yanınızdayəm. Əgər dediyimi tapmasanız məni öldürün, dedi. Onlar da qazdılar, kitabları tapdılar. Çıxartdıqları zaman şeytan: Süleyman insanlara, cinlərə və quşlara bu sehr ilə nəzarət edirdi, dedi. Sonra da uçub getdi. İnsanlar arasında Süleymanın sehrbaz olduğu yayıldı. İsrail oğulları o kitabları aldılar. Muhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləm gəldikdə bu barədə onunla mübahisə etdilər. Məhz “Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” dediyi budur.
Rəbi İbn Ənəs deyir ki: yəhudilər bir zaman Muhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləmə Tövratdakılar haqqında soruşdular. Ondan nə soruşdularsa Allah Təala soruşduqları şeyin cavabını endirdi. O da onlarla müzakirə etdi. Bunu görüncə: Bu, bizə nazil ediləni bizdən daha yaxşı bilir, dedilər. Onlar ona sehrdən soruşdular və o mövzuda onunla müzakirə etdilər. Bunun qarşılığında Allah Təala: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” ayəsini endirdi. Şeytanlar bir kitabı gətirdilər, onun içinə sehr və kəhanət yazdılar. Onu da Süleymanın oturduğu taxtın altına basdırdılar. Süleyman qeybi bilmirdi. Süleyman dünyadan ayrıldıqda o sehri çıxardılar və insanları aldatdılar: Süleymanın gizlətdiyi və insanlara qısqandığı elm bu idi, dedilər. Rəsulullah (səlləllahu aleyhi və səlləm) onlara bu hədislə həqiqəti xəbər verdi. Onlarsa onun yanından məğlub olaraq ayrıldılar.
Mucahid də: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər.” ayəsində belə demişdir: Şeytanlar vəhya qulaq asırdılar. Eşitdikləri bir sözə iki yüz misli əlavə edərdilər. O yazdıqları şeylərə görə Süleyman əleyhissalam göndərildi. Süleyman vəfat edincə şeytanlar onu tapdılar və onu insanlara öyrətdilər, o da sehr idi. Səid İbn Cubeyr də belə demişdir: Süleyman şeytanların əllərindəki sehri araşdırdı. Onlardan alır onu xəzinə otağındakı taxtının altına basdırardı. Şeytanlar onu tapa bilmədilər. İnsanlara qarışıb: «Süleymanın şeytanları, küləkləri və digər şeyləri əmrinə aldığı elmi bilirsinizmi?» dedilər. Onlar da: Bəli, dedilər. Şeytanlar da: O xəzinə otağında taxtın altındadır, dedilər. İnsanlar bu barədə müzakirə etdilər, onu çıxarıb onunla əməl etməyə başladılar. Ağıllı olanlar: Süleyman bunu bilirdi, bu sehrdir, dedilər. Bunun qarşılığında Allah Təala elçisi Muhəmməd (səlləllahu aleyhi və səlləmin) dili ilə Süleymanın bəraətini endirdi: “Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” dedi.
Muhəmməd İbn İshaq İbn yasar belə demişdir. Şeytanlar Davud oğlu Süleyman əleyhissalamın ölümünü öyrənincə gedib müxtəlif sehrlər yazdılar: Kim bir şeyi əldə etmək istəsə, bunu belə etsin, deya yazdılar. Sehrləri açıqladılar. Onu bir kitaba qeyd etdilər, onu Süleymanın möhürünün saxtası ilə möhürlədilər. Üzərinə də: Bu, Davud oğlu Süleymanın vəziri Asəf İbn Bərhiyanın elm xəzinəsinə dair yazdığı kitabdır, yazdılar. Sonra da onu taxtın altına basdırdılar. Daha sonra da onu İsrail ogullarının sonradan gələn nəsilləri çıxardılar, yalanlarını orayə əlavə etdilər. Bunlar ortayə çıxdıqda: Allaha and olsun ki, Süleyman mülkünü bununla idarə edirdi, dedilər. Sehri insanların arasına yaydılar. Onu öyrənib öyrətdilər. Buna görə ən çox sehr yəhudilərdədir. Allah onlara lənət etsin. Rəsulullah (səlləllahu aleyhi və səlləm) özünə vəhy gəldikdə Davud oğlu Süleymandan bəhs edib onu da elçilərdən sayınca, Mədinədəki yəhudilər: Görürsünüz, Muhəmməd Davudun oğlunu nəbi sayır, halbuki o ancaq bir sehrbaz idi, dedilər. Allah Təala da bu mövzuda: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” ayəsini endirdi.
İbn Cərir belə demişdir: Bizə Qasim Hüseyndən, o da Həccacdan, o da Əbu Bəkrdən rəvayət etdi ki, Şəhr İbn Havşəb belə dedi: Süleymandan mülkü alınınca şeytanlar Süleyman olmadığı vaxtı sehri yazardı: Kim bunu etmək istəsə üzünü günəşə dönsün, belə belə desin. Kim bunu etmək istəsə, arxasını günəşə dönsün belə belə desin, yazdılar. Başlıq olaraq: Bu; Davud oğlu Kral Süleymanın vəziri Asəf İbn Bərhiyanın yazdığı elm xəzinələridir, yazdılar. Sonra da onu taxtının altına basdırdılar. Süleyman Aleyhissalam vəfat etdikdə, lənətlənmiş İblis gəldi, onlara belə bir xitab etdi: Ey insanlar, Süleyman nəbi deyildi. Ancaq bir sehrbaz idi. Onun sehrini əşyalarının və evlərinin içində axtarın, dedi. Sonra da onlara bunların basdırıldığı yeri göstərdi. Onlar da: VAllahi, Süleyman sehrbaz imiş, baxın sehri də budur. Bizi bununla kölə edib və bizi bununla sıxışdırmışdı, dedilər. Möminlər isə: Xeyr, o imanlı bir nəbi idi, dedilər. Allah Təala Muhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləmi nəbi olaraq göndərib Davud ilə Süleymandan bəhs edincə, yəhudilər: Muhəmmədə baxın, haqqı batillə qarışdırır, Süleymanı da nəbilər arasında zikr edir. Halbuki o küləkdən istifadə edən bir sehrbaz idi, dedilər. Allah Təala da bu ayəni nazil etdi.
İbn Cərir belə demişdir: Bizə Muhəmməd İbn AbdulAla əs-Sanani Mutəmir İbn Süleymandan, o da İmran İbn Xudeyrdən rəvayət etdi ki, Əbu Micləz belə demişdir: Süleyman aleyhissəlam hər canlıdan əhd almışdı. Bir adam tutulduğu zaman o əhdi xatırladarsa onu sərbəst bıraxardı. İnsanlar buna səci (pıçıltılı söz, təsir altına alan söz, dilin ucunda danışılan sehr sözləri, donquldanma) ilə sehri də əlavə etdilər: Davud oğlu Süleyman bununla iş görürdü, dedilər. Allah Təala da: “Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar … kafir oldular.” ayəsini endirdi. İbn Əbu Hatim belə demişdir. Bizə İsam İbn Ravvad, Adəmdən, o da Məsudidən , o da İbn Musabın azad etdiyi köləsi Ziyaddan rəvayət edir ki, Həsən Bəsri, “şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər” ayəsi haqqında: Onun üçdə biri şeir, üçdə biri sehr, üçdə biri də kahinlikdir, demişdir. Bizə Həsən İbn Əhməd İbrahim İbn Abdullah İbn Bəşər əl-Vasitidən, o da Surur İbn Muğirədən, o da Abbad İbn Mənsurdan rəvayət edir ki, Həsən “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər.” ayəsi haqqında belə demişdir: Səltənətində yəhudilər ona tabe oldular. Sehr ondan əvvəl də yer üzündə var idi, ancaq, Süleymanın səltənətində tətbiq olundu. Bu deyilənlər bu məqamda sələf alimlərinindediklərindən bir hissədir. Başa düşən (dərin düşüncəli) insanlar üçün hekayənin məğzi, onun əvvəlinin və yekununun cəmigizli deyil və bu haqda varid olan rəvayətləronlar üçün ziddiyyatli deyil. yol göstərən Allahdır.
“Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər.”: yəni yəhudilər əllərindəki Allahın kitabından üz çevirdikdən və Allahın elçisi Muhəmməd səlləllahu aleyhi və səlləmə qarşı çıxdıqdan sonra şeytanların oxuduğu şeylərə tabe oldular. yəni rəvayət edib xəbər verdikləri və şeytanların Süleymanın səltənətində oxuduqları şeya tabe oldular, deməkdir. “Tətlu” sözünün “ala” ədatı ilə işlənməsi, yalan danışma mənasını da ehtiva edir. İbn Cərir də belə demiştir: Burada “ala” “fi” mənasındadır. yəni Süleymanın səltənətində oxuduqlarına, deməkdir. Bunu İbn Cureyc ilə İbn İshaq nəql etmişlər.
Mən də deyirəm ki: yalan mənasınıehtiva etməsi daha gözəl və daha qənaətbəxşdir. Allah ən doğrusunu biləndir. Həsən Bəsri (rahmətullahi aleyh)in, Süleyman İbn Davuddan əvvəl də sehr vardı, sözü, doğrudur, içində şübhə yoxdur. Çünki sehrbazlar Musanın və ondan sonra Davud oğlu Süleymanın dövründə da vardı. Necə ki, Allah Təala belə demişdir: “Musadan sonra İsrail oğullarından olan əyanların başına gələnləri bilmirsənmi? O zaman onlar öz peyğəmbərlərinə dedilər: “Bizə bir hökmdar təyin et ki, Allah yolunda vuruşaq!”(Bəqərə, 246). Sonra rəvayəti açıqladı, içində belə qeyd olunub : “Davud Calutu öldürdü. Allah ona hökmranlıq və hikmət verdi” (Bəqərə, 251). Saleh qövmü də, Allahın elçisi Salehə “Sən yalnız və yalnız sehrlənmişlərdənsən”.(Şuəra, 153) dedilər ki, onlar da İbrahim əleyhissalamdan əvvəl idilər.
Və belə demişdir: “Lakin şeytanlar sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələya nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular. Mələklər: «Biz ancaq bir sınağıq, sən gəl kafir olma!»– deməmiş onu heç kəsə öyrətmirdilər. yəhudilər ərlə arvadı bir-birindən ayıracaq işləri onlardan öyrənirdilər”. İnsanlar bu mövzuda ixtilaf etdilər; bəziləri “məunzilə”dəki “mə”nin inkar ədatı olduğunu dedilər. Qurtubi də belə demişdir: “Mə” inkar ədatıdır və “vəma kəfərə suleymanu” ayəsinə bağlıdır. Sonra da ““Lakin şeytanlar sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələya nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular.» dedi. Çünki yəhudilər Cəbrail ilə Mikailin sehr endirdiklərini iddia edərdilər. Allah onları təkzib etdi və “Harutə və Marutə” sözünü şeytanlarla əvəz etdi. Deyir ki: Bu da doğrudur; cəm ikiya də deyildiyi üçün belədir. Necə ki, “Əgər ölənin qardaşları varsa” (Nisə: 11) demişdir. ya da, o ikisinə tabe olanlar olduğu üçündür. yaxud onların arasından o ikisinin azğın olmalarına görədir. Qurtubiya görə kəlamın nəzərdə tutulan mənası belədir: yuallimunən nasəssihra bibabilə Harutə və Marutə (onlarBabildə Harut Marutla birgə insanlara sehr öyrədirdilər). Sonra da belə demişdir: Ayənin önə çıxarılacaq ən üstün və ən doğru şərhi budur. Geridə qalanına fikir verilməz (təfərruatdır).
İbn Cərir sənədiylə Avfinin vasitəsilə, İbn Abbasın “vəma unzile aləl melekeyni bibabilə” ayəsində Allah sehr endirmədi dediyini rəvayət etmişdir. Rabi İbn Ənəsin rəvayətində: Allah onlara sehr endirmədi, demişdir.
İbn Cərir belə demişdir: ayənin təfsiri belədir:“Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər.” yəni sehrin arxasinca getdilər. Süleyman kafir olmadı və Allah iki mələya sehr endirmədi. Əksinə şeytanlar kafir oldular, insanlara sehri öyrədirdilər. Babildə dəHarut ilə Marut. Belə olduqda ayədəki “Babildə Harut ilə Maruta” sözü cümlənin sonundaişlənsə də mənacaəvvələ aiddir. Əgər bir nəfər bizə: “Bu əvvələ aid olmağın izahı nədir?” deya soruşsa, ona, bunun izahı belədir, deyilər: “Onlar Süleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər.”yəni sehrin arxasinca getdilər. Süleyman kafir olmadı və Allah iki mələya sehr endirmədi. Əksinə şeytanlar kafir oldular, insanlara sehri öyrədirdilər.Babildə dəHarut ilə Marut. Burada iki mələk sözündə məqsəd Cəbrail ilə Mikail aleyhissalamdır. Çünki izah edildiyinə görə yəhudilər Allahın, Cəbrail ilə Mikailin dili ilə Davud oğlu Süleymana sehr endirdiyini iddia edirdilər. Allah da onları bu məsələdə yalançı çıxartdı. Elçisi Muhəmməd səlləllahu aləyhi və səlləmə, Cəbrail ilə Mikailin sehr endirmədiklərini xəbər verdi. Süleyman əleyhissalamı da onların nisbət etdikləri sehrdən təmizə çıxartdı. Sehrin şeytanın işlərindən olduğunu və onların insanlara Babildə bunu öyrətdiklərini xəbər verdi. Öyrədən iki adamın adlarının da Harut ilə Marut olduğunu xəbər verdi. Bu izaha görə Harut ilə Marut insanlardandır və bu onlara təkzib olur. Bax onun hərf-hərf dediyi budur.
İbn Əbi Hatim belə demişdir: Mənə Ubeydullah İbn Musa Fudayl İbn Mərzukdan rəvayət etdi ki, Atiyyə “vəma unzilə aləl mələkeyni» sözündə: Allah Cəbrail ilə Mikailə sehr nazil etməmişdir, demişdir. İbn Əbi Hatim dedi: Bizə Fadl İbn Şazan Muhəmməd İbn İsadan, o da Mualladan yəni İbn Əsəddən, o da Bəkr İbn Musabdan rəvayət etdi ki, Həsən İbn Əbi Cəfər belə deyardi: Əbdurrəhman İbn Əbza; “vəma unzilə aləl mələkəyni Davudə və Suləymanə” oxuyardı. Əbu-Aliyə də: O ikisinə sehr endirilmədi deyardi. İmanı və küfrü bildilər: sehr də küfürdəndir. Onlar sehrdən şiddətlə çəkindirərdilər. Bunu İbn Əbi Hatim rəvayət etdi. Sonra da İbn Cərir bu fikri rədd etməyə çalışdı. “Mə” “əlləzi” mənasındadır, dedi. Bu mövzuda uzun-uzadı danışdı. Harut ilə Marutun iki mələk olduqlarını, Allahın onları yerə endirdiyini iddia etdi. Qulları sınamaq və imtahan etmək üçün sehr öyrətmələrinə icazə verdi. Bunun da elçilərinin dilləri ilə qadağan olduğunu açıqladı. Harut ilə Marutun bunu öyrətmədə itaətkar olduqlarını iddia etdi. Çünki onlar əmrə tabe olmuşdular. Getdiyi bu yol həqiqətən çox qəribədir. Bundan daha qəribəsi də Harut ilə Marutun cinlərdən iki qəbilə olduğunu iddia edənlərin sözüdür. Necə ki, İbn Həzm də belə iddia etmişdir. İbn Əbi Hatim, sənədiylə Dəhhaq İbn Muzahimdən “və ma unzilə aləl mələkəyni” ayəsindən: Onlar Babil xalqından iki inkarcı idilər deya oxuduğunu rəvayət etmişdir. Bu rəy sahiblərinə görə“əl inzəl”(endirmə) sözü vəhy deyil, yaratma mənasındadır. Necə ki, burada. “vəma unzile aləl mələkəyni” də belədir. Və necə ki, “O sizdən ötrü səkkiz cüt heyvan endirdi.” (Zumər, 6) və “Biz özündə çox böyük qüvvə və insanlar üçün mənfəətlər olan dəmiri də endirdik” (Hədid, 25).“Sizə Öz dəlillərini göstərən və göydən ruzi nazil edən məhz Odur.” (Ğafir, 13)ayələrində olan əl inzəl (endirdi) sözləri yaratma mənasındadır. Buxarinin rəvayətində belə deyilmişdir: Allah nə vaxt bir xəstəlik endirsə dərmanını da endirmişdir. Necə ki: “Allah xeyri və şəri endirdi” deyilir ki, bu da yaratdı, mənasınadır. Qurtubi, İbn Abbas, İbn Əbza və Həsən Bəsridən, lamın kəsrə ilə “məlikeyni” oxuduqlarını nəql etmişdir. O iki məlik də Davud ilə Süleymandır. Qurtubi belə demişdir: Buna görə ma ədatı inkar üçündür. Başqaları da «yuallimanin nasəssihr» ayəsinin üzərində dayanılmasının əhəmiyyatliliyinə və “mə”-nin də inkar ədatı olduğuna inanmışlar.
İbn Cərir belə demişdir: Mənə yunus İbn Vəhbdən, o da Leysdən, o da yəhya İbn Səiddən, o da Qasim İbn Muhəmməddən rəvayət edir ki, ona bir nəfər “Lakin şeytanlar sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələya nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular.ayəsi haqqında: “insanlara sehr öyrədirlər, onlara sehr nazil edilmədi, özlərinə nazil edilməyan şeyi insanlara necə öyrədirlər?” dedi. Qasim də: Hansının olduğu məni maraqlandırmır, dedi. Sonra yunusdan, o da Ənəs İbn İyaddan, o da bir dostundan rəvayət etmişdir ki, Qasim bu rəvayət haqqında demişdir: Hansı olursa olsun mənə fərq etmir, mən ona iman etdim, dedi. Sələfdən çoxları da o ikisinin göydə iki mələk olduqlarını söyləmişlər. Onlar yerə endilər. Başlarından bu macəra keçdi. Bu barədə mərfu bir hədis rəvayət edilmişdir. Onu da imam Əhməd “Musnəd” əsərində rəvayət etmişdir. İrəlidə onu zikr edəcəyik inşa Allah, bununla və mələklərin günahsız olması məsələsi arasında belə cəm edilir ki, onlar Allahın elmində belə yer almışdır. O zaman bu,o iki mələyaməxsus idi. Bu vəziyyətdə ziddiyyat qalmaz, Necə ki, onun əzəli elmində İblis üçün də belə bir şey yer almışdı. Çünki o da mələklərdəndi, çünki “Bir zaman mələklərə: «Adəmə səcdə edin!»– demişdik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, səcdədən imtina etdi” (Taha, 116) deyilmişdir. Bundan başqa dabelə ayələr vardır. O ki qaldı, Harut ilə Marut haqqında deyilənlərə, onların əməli İblis ləanahullahın etdiklərindən daha yüngüldür. Bunu da Qurtubi Əli, İbn Məsud, İbn Abbas, İbn Ömər, Kəbu-Ahbar, Suddi və Kəlbidən nəql etmişdir.
Bu barədə varid olan hədisin zikri — əgər sənədi və mərfuluğu səhih olarsa – və onun haqqında mülahizələr:
İmam Əhməd İbn Hənbəl rahimahullah Müsnəd əsərində belə demişdir: Bizə yəhya İbn Bukəyr Zuhəyr İbn Muhəmməddən, o da Musa İbn Cubeyrdən, o da Nafidən, o da Abdullah İbn Ömərdən (radıyAllahu anh) rəvayət edir ki, Rəsulullah səlləllahu aləyhi və səlləm belə demişdir: Adəm aleyhissalam Allah tərəfindən yer üzünə endirildikdə mələklər: “Biz Səni həmd-səna ilə təriflədiyimiz və Səni müqəddəs tutduğumuz halda, Sən orada fəsad törədib qan salacaq bir kəsmi yerləşdirəcəksən?”, dedilər. O da: “Şübhəsiz ki, Mən sizin bilmədiklərinizi bilirəm!” (Bəqərə, 30) dedi. Onlar da: Ey Rəbbimiz, biz sənə «Adəmoğullarından daha itaatkarıq, dedilər. Allah Təala da mələklərə: Mənə iki mələk gətirin, onları yerə endirək, nə edəcəklərinə baxaq, dedi. Onlar da: Ey Rəbbimiz, Harut ilə Marut olsun, dedilər. O ikisi yerə endilər. Zöhrə ulduzu onlara qadın cildində ən gözəl bir insan surətində gəldi. Ondan murad almaq istədilər. O da: Xeyr, Allaha and olsun ki, şirk olan bu sözü deməsəniz olmaz, dedi. Onlar da: Vallahi Allaha əsla heç bir şeyi şərik qoşmarıq, dedilər, qadın da onlardan ayrıldı. Sonra bir uşaqla birlikdə gəldi, onlar yenə ondan murad almaq istədilər. Qadın da: Xeyr vallahi, bu uşağı öldürməsəniz olmaz, dedi. Onlar da: Xeyr vallahi, onu heç bir zaman öldürmərik, dedilər. Qadın da getdi, sonra bir qədəh şərab ilə geri qayıtdı. O ikisi ondan yenə murad almaq istədilər, o da: Xeyr vallahi, bu şərabdan içmədikcə olmaz, dedi. Onlar da içdilər, sərxoş oldular, qadına təcavüz edib oğlan uşağını öldürdülər. Ayıldıqları vaxt qadın: Allaha and olsun ki, rədd etdiyiniz hər şeyi sərxoş olduqda etdiniz, dedi. Onlar da dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında sərbəst buraxıldılar. Onlar da dünya əzabını seçdilər.
Əbu Hatim İbn Hibban da bunu Səhihində Həsən İbn Sufyandan, o da Əbu Bəkr İbn Əbi Şeybədən, o da yəhya İbn Bukəyrdən belə rəvayət etmişdir. Bu hədis bu yoldan qəribdir. Bütün raviləri etibarlıdır, Buxari ilə Muslimin raviləridir. Ancaq Musa İbn Cubeyr xaric!. O isə Ənsaridir. Suləmi qəbiləsinə mənsubdur. Həzzə (pinəçi) ləqəbi ilə tanınır. O İbn Abbas, Əbu Ümamə İbn Səhl İbn Hunəyfdən, Nəfidən, Abdullah İbn Kab İbn Malikdən də rəvayət etmişdir. Ondan da oğlu Abdussəlam, Bəkr İbn Mudar, Zuheyr İbn Muhəmməd, Səid İbn Sələmə, Abdullah İbn Ləhiya, Amir əl-Haris, yəhya İbn Əyyub da rəvayət etmişlər. Əbu Davud və İbn Macə də ondan rəvayət etmişlər. Onu İbn Əbi Hatim “Cərh və tadil” kitabında zikr etmiş, haqqında məlumat verməmişidr. O bu səbəblə halı bilinməyan biridir. Ömərin azad etdiyi köləsi Nafi də tək başına ondan, o da Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmdən rəvayət etmişdir. Onun başqa bir baxımdan da Nafidən şahidi vardır. Necə ki, İbn Mərduviyya belə demişdir: bizə Daləc İbn Əhməd Hişam İbn Əli İbn Hişamdan, o da Abdullah İbn Rəcadan, o da Səid İbn Sələmədən, o da Musa İbn Sərcisdən, o da Nafidən, o da İbn Ömərdən , o da Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmdən eşitmiş….., onu uzun-uzadı izah etmişdir.Burda qaldiq
Əbu Cəfər İbn Cərir belə demişdir (1/458): Bizə Qasim Hüseyindən, o da təfsir sahibi Sunəyddən, o da Fərəc İbn Fadaldan, o da Muaviya İbn Salihdən, o da Nafidən rəvayət edir ki, İbn Ömərlə, səfər etdim, gecənin sonu olduqda: “Ey Nafi, Qırmızı ulduz çıxdı mı?” dedi. Mən də iki və ya üç dəfə: Xeyr dedim. Sonra da: çıxdı, dedim. O da: Ona xoş mərhaba, əhlən və səhlən yoxdur, dedi. Mən də: SubhanAllah, Allahın əmrində, sözünü dinləyən və itaət edən bir ulduzdur, dedim. O da: Mən sənə ancaq Rəsulullah səlləllahu aləyhi və səlləmdən eşitdiyim şeyi deyirəm, dedi. Mələklər: «ya Rəbbi, sən Adəm oğullarının səhv və günahlarına necə sabr edirsən?» dedilər. O da: Mən onları sınağa çəkdim, sizə isə rahatlıq verdim, dedi. Onlar da: Biz onların yerində olsaydıq sənə üsyan etməzdik, dedilər. O da: Elə isə içinizdən iki mələk seçin, dedi. Onlar da bir çox tərəddütdən sonra Harut ilə Marutu seçdilər. Bu iki rəvayət çox qəribdir. Bunun ağla ən yaxın olanı Abdullah İbn Ömərin Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmdən deyil, Kəb ul-Əhbardan rəvayət etməsidir. Necə ki Abdurrazzak təfsirində belə demişdir. Bizə Sevri Musa İbn Ukbədən, o da Salimdan, o da İbn Ömərdən, o da Kəb ul-Əhbardan rəvayət etdi ki, o deyir ki: Mələklər Adəmoğullarının əməllərindən və etdikləri günahlardan bəhs etdilər. Onlara: içinizdən iki nəfər seçin, deyildi. Onlar da Harut ilə Marutu seçdilər. Allah onlara: Mən Adəmoğullarına rəsullar göndərirəm, mənimlə sizin aranızda isə rəsul yoxdur. yerə enin, mənə heç bir şeyi şərik qoşmayın, zina etməyin və içki içməyin, dedi. Kəb deyir ki: Allaha and olsun ki, yerə endikləri günün axşamı olmadan qadağan edildikləri şeylərin hamısını etdilər.
Bunu İbn Cərir iki yolla Abdurrazzaktan belə rəvayət etmişdir. Bunu İbn Əbu Hatim də Əhməd İbn İsamdan, Muəmmildən, Sufyan Səvridən rəvayət etmişdir. Bunu yenə İbn Cərir rəvayət etmiş, mənə Musənna xəbər verdi, demişdir, ona Mualla İbn Əsəd o da Əbdüləziz İbn Muxtardan, o da Musa İbn Ukbədən, o da Salimdən oda, Abdullah İbn Ömər o da Kab ul-Əhbardan eşitmişdir. Bu sənəd Abdullaha nisbətləndirilən əvvəlki iki sənəddən daha sağlamdır. Salim də atası (İbn Ömər) və İbn Ömərin azad etdiyi köləsi Nafidən daha mötəbərdir. Hədis Kab ul Ahbarın İsrail oğulları kitablarından nəqlinə əsaslanır. Allah ən doğrusunu biləndir.
Səhabə və tabiindən nəql edilən əsərlər. Allah onların hamısından razı olsun:
İbn Cərir belə demişdir: Mənə Musənna Həccacdan, o da Xalid əl-həzzədan, o da Umeyr İbn Səiddən rəvayət edir ki, Əli radiAllahu anhunun belə dediyini eşitdim: Zöhrə (Venera) fars olan gözəl bir qadın idi. O Harut və Marut adlı iki mələklərlə mərcə girdi. Onlar da ondan murad almaq istədilər. O isə insanı göylərə çıxaran sözü öyrət sonra, dedi. Onlar da öyrətdilər, o da onu dedi. O da göyə çıxdı, ulduza çevrildi. Bu isnadın raviləri sağlamdır. Bu da çox qəribdir.
İbn Əbi Hatim belə demişdir: Bizə Fadl bin Şadan Muhəmməd İbn İsadan, o da İbrahim İbn Musadan, o da Müaviyyadən, o da Xaliddən, o da Uməyr İbn Səiddən rəvayət edir ki, Əli radiAllahu anhum demişdir: “iki mələya nazil olan” ayəsində qeyd olunanlar göydəki mələklərdən iki mələk idilər, Bunu Hafiz Əbu Bəkr İbn Mərduyya təfsirində sənədiylə Muğisdən, o da Cəfər İbn Muhəmməddən, o da atasından, onun da atası Əli radiAllahu anhumdan mərfu olaraq rəvayət etmişdir. Bu, bu şəkildə sabit deyil. Sonra onu başqa iki yoldan Cabirdən, o da Əbuttufəyldən, o da Əli radiAllahu anhudan, Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləm belə demişdir: Allah Zöhrəya lənət etsin, o Harut ilə Marut mələklərini yoldan çıxardı. Bu da səhih deyil, çox münkərdir. Allah ən doğrusunu biləndir.
İbn Cərir belə demişdir: Mənə Musənna İbn İbrahim Həccac İbn Minhaldan, o da Həmmaddan, o da Əli İbn Zeyddən, o da Əbu Osman ən-Nəhdidən rəvayət etdi ki, İbn Məsud ilə İbn Abbas birlikdə belə demişlər: «Adəm övladı çoxalıb üsyan edincə mələklər, yer və dağlar onlara qarğış etdilər: Ey Rəbbimiz onlara fürsət vermə, dedilər. Allah Təala da mələklərə: Mən şəhvəti və şeytanı sizin qəlblərinizdən uzaqlaşdırdım, şəhvəti və şeytanı onların qəlblərinə yerləşdirdim. Əgər sizə də yerləşdirsəydim, siz də elə edərdiniz, dedi. Onlar da öz aralarında, əgər biz bunlara mübtəla olsaydıq özümüzü qoruyardıq dedilər.Allah Təala ən yaxşılarınızdan iki mələk seçin, dedi. Onlar da Harut ilə Marutu seçdilər. Onlar yerə endirildilər. Qarşılarına Zöhrə ulduzu Bizaht adlı fars bir qadın cildində onlara endirdi. Onunla genah iş gördülər. Bu səfər mələklər iman edənlər üçün bağışlanma diləyib ” ‘Ey Rəbbimiz! Sənin rəhmin və elmin hər şeyi ehtiva etmişdir” (Gafir, 7) dedilər. Onlar xəta etdikdən sonra yerüzündəkilər üçün bağışlanma istədilər, Bilin ki, Allah çox bağışlayıcı çox mərhəmət edicidir, dedilər. O iki mələk də dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında seçim qarşısında qoyuldular. Onlar da dünya əzabını seçdilər.
İbn əbi Hatim belə demişdir: Bizə atam o da Abdullah İbn Cəfər ər-Raqqidən o da Ubeydullah yəni İbn Amrdan, o da Zeyd İbn Üneysədən, o da Minhal İbn Amrdan, oda yunis İbn Habbabdan xəbər verdi ki, Mucahid belə demişdir: Mən bir səfərdə Abdullah bn Ömərlə idim. Bir gecə köləsinə: Bax qırmızı ulduz doğduğu zaman ona xoş gəldin səfa gətirdin yoxdur. Allah ona həyat verməsin, o iki mələyi yoldan çıxardıb. Mələklər: ya Rəbbi, üsyan edən adəm oğullarına necə izin verirsən ki, onlar haram qan tökürlər, haramları tapdalayırlar, və yer üzündə fəsad çıxardırlar, dedi. Mən onları imtahan etdim, bəlkə sizi də onlar kimi imtahan etsəm siz də onlar kimi edərsiniz, dedi. Onlar da Xeyir dedilər. Ən yaxşılarından iki dənəsini Harut ilə Marutu seçdilər. Onlara mən sizi yerə endirəcəm, sizə şirk qoşmamanızı, zina etməmənizi və xəyanət etməmənizi əmr edirəm, dedi. İkisi də yerə endirildilər. Onlara şəhvət verildi. Zöhrə ulduzu yerə endirildi, ən gözəl bir qadın surətində qarşılarına çıxdı. Onlar da ondan murad almaq istədilər. O da: mənim bir dinim var, mənə ancaq o dindən olanlar yaxınlaşa bilər dedi. Onlar da sənin dinin nədi dedilər. O da Məcusilik, dedi. Onlar da bu şirkdir biz bunu demərik, dedilər. Sonra Allahın istədiyi müddət onlara görünmədi. Sonra bir daha qarşılarına çıxdı, onlar da ondan murad almaq istədilər. O da istədiyinizi edin amma mənim bir ərim var bunu görməsini istəmirəm, yoxsa biabr olaram, dedi. Əgər mənim dinimi qəbul etsəniz və məni göyə qaldırma şərtimə əməl etsəniz istədiyinizi edərəm. Onlar da onun dinini qəbul etdilər və öz xoşları ilə onun yanına gəldilər. Sonra da onu göyə qaldırdılar. Onu göyə çıxaran kimi onları yaxaladı. Qanatlarını kəsdi. Onlar da qorxu və peşmançılıq içərisində ağlamağa başladılar. yerdə isə bir peyğəmbər var idi. İki cümə arasında dua edərdi. Cümə gecəsi olduğu zaman duası qəbul olardı. O iki mələk də ona gedib müraciərt edək, bizim üçün tövbə istəsin, dedilər. Onun yanına gəldilər. O da Allah sizə mərhəmət etsin yer xalqı göy xalqına necə tövbə istəya bilər dedilər. Onlar da biz imtahana tabe tutulduq dedilər. O da mənim yanıma cümə günü gəlin dedi. Onlar da gəldilər. Sizin üçün etdiyim dua qəbul edilmədi, ikinci cümə bir daha gəlin, dedilər. Gəldilər. O da: Seçin dedi sizə seçim verildi., istəsəniz dünyada salamatlıq axirətdə əzab çəkərsiz və ya dünyada əzab axirəttdə Allahın hökmünə tabe olarsınız. Biri: Dünyanın ancaq az bir hissəsi keçdi, dedi. Digər isə, Vay olsun sənə, birinci işdə sənə qulaq asdım. İndi də sən məni dinlə. Fani əzab əbədi əzab kimi deyildir. Biz qiyamət günü Allahın verdiyi hökmə bağlı qalacıyıq. Bizə əzab etməsindən qorxuram., dedi. O da xeyir, mən ümid edirəm ki, Allah bizim axirət əzabı qorxusu ilə dünya əzabını seçdiyimizi bilsə bizə ikisini birdən verməz, dedi. Deyilir ki, dünya əzabını seçdilər. Dəmir qarmaqlarla altı və üstü alovla dolu quyuya salladıldılar. İbn Ömərə qədər gedən bu isnad yaxşı isnaddır. Daha əvvəldə İbn Cərir rəvayətində Müaviya bin Saleh və Nafi yolu ilə mərfu olduğu deyilmişdi. Bu da sənəd baxımından daha sabit və daha sağlamdır. Sonra da O, Allah ən doğrusunu biləndir – İbn Ömər Kab vasitəsi ilə də rəvayət edilmişdir. Necə ki, bu Səlim və atası yolu ilə rəvayət edilmişdir. Zöhrə çox gözəl bir qadın surətində endi sözü, Əli radiyAllahu anh rəvayətində də belə olmağlna baxmayəraq cox qəribdir.
Bu haqda deyilənlərin ağla ən yaxın olanı budur:
İbn Əbi Hatim belə demişdir: Bizə İsam İbn Rəvvad, o da Adəmdən, o da Əbu Cəfərdən, o da Rəbi İbn Ənəsdən, o da Qeys İbn Abbaddan rəvayət etdi ki, İbn Abbas belə demişdir: İnsanlar Adəm əleyhissalamdan sonra Allaha üsyan və küfür içərisinə düşdükləri zaman mələklər göydə: ya Rəbbi, sənə ibadət və itaət içində yaratdığın bu aləmdə bu qədər pislik etdilər, küfr etdilər, adam öldürdülər, haram yedilər, zina və oğurluq etdilər, içki içdilər dedilər və onlara bəddua edib onları üzürlü hesab etmədilər. Onlara bunlar qeyb aləmini görməzlər nə üçün onları üzürlü hesab etmirsiniz? Onda ən yaxşılarınızdan iki mələk seçin mən onlara əmrlər verim, qadağalar qoyum, dedi. Onlar da Harut ilə Marutu seçdilər. Onlar yerə endirildi və onlara adəmoğullarının şəhvəti verildi və onlara Allaha ibadət etmələri, Ona heçbir şeyi ortaq qoşmamaq əmri verildi. Onlara haqsız yerə adam öldürməmək, haram yeməmək, zina etməmək, oğurluq etməmək və içki içməmək əmr olundu. Onlar da yer üzündə müəyyan müddət qaldılar. İnsanların arasında ədalətlə hökm etdilər. Bu da İdris Əleyhissalam zamanında idi. O zamanlar ulduzlara nisbətdə Venera ulduzu necə gözəldirsə qadınlar arasında da onun kimi gözəl bir qadın var idi. Həmin iki nəfər bu qadının yanına gəldilər və onunla mülayim danışdılar, ondan murad almaq istədilər. O da işinə və dininə görə qəbul etmədi. Ona dini haqqında soruşdular o da bir büt çıxartdı: Mən buna sitayiş edirəm dedi. Onlar da bizim buna ehtiyacımız yoxdur dedilər. Qadın da bir müddət qeyb oldu. Sonra o iki nəfər qadının yanına gəldilər ondan murad almaq istədilər. O da əvvəlki kimi etdi. Onlar getdilər və yenə qadının yanına gəldilər, ondan murad almaq istədilər. Qadın onların bütə sitayiş etmək istəmədiklərini görüb onlara: Bu üç şeydən birni seçin, dedi: ya bu bütə sitayiş edin, ya bu cana qıyın, ya da bu içkini için, dedi. Onlar da: bütün bunlar yaraşmayən şeylərdir.Bunun ən sadəsi içki içməkdir, dedilər. İçki içdilər. İçki onlara təsir edən kimi qadına təcavüz etdilər.O insanın xəbər verməsindən qorxaraq onu öldürdülər. Sərxoşluqları keçdikdən sonra etdikləri xətanı bildikdə göyə çıxmaq istədilər. Bunu edə bilmədilər. Buna mane olundu. Onlarla göy əhli arasında pərdə ortadan qalxdı. Mələklər onların etdiklərini gördülər. Buna çox təəccüb etdilər. Qeyb aləmində olanların (cənnət və cəhənnəmi görməyanlərin) Allahdan daha az qorxuya malik olduqlarını başa düşdülər. Bundan sonra yer üzündəkilər üçün bağışlanma diləməya başladılar. Məhz bu haqda “Mələklər də Rəbbini həmd-səna ilə təqdis edər və yerdəkilərin (günahlarının) bağışlanmasını diləyarlər.” (Şura, 5) ayəsi endi.
O iki mələyə ya dünya əzabını ya da axirət əzabını seçin deyildi. Onlar da dünya əzabı bitər gedər, amma axirət əzabı bitməz dedilər və dünya əzabını seçdilər. Babildə əzab edildilər. Bunu Hakim Müstədrəkdə uzun olaraq Əbu Zəkəriyya əl Ənbəridən, O da Muhaəmməd İbn Ədüssələmdan, o da İshaq İbn Rahaveyhdən, o da Hakkam İbn Sələmə ər Razidən ki, bu şəxs güvənilən biri idi – da Əbu Cəfər Ər Razidən belə rəvayət etmiş, sonra da İsnadı səhihdir, Buxari və Müslim təxric etməmişdir (bu ravilər Buxari və Muslimdə yoxdurlar), demişdir. Məhz Zöhrə haqqında ağla ən yaxın olan budur. Allah ən doğrusunu biləndir.
İbn Əbi Hatim belə demişdir. Bizə atam, oda Müslimdən, o da Qasım İbn Fadl əl Haddanidən, o da yəzid əl Farisidən, o da İbn Abbasdan: Dünya göyündəkilər yer xalqına baxdılar, onların üsyanlar etdiklərini gördülər: ya Rəbbi, yer xalqı üsyanlar edirlər dedilər. Allah da sizlər mənimlə birlikdəsiniz onlar isə məni görmürlər dedi. Onlara aranızdan üç nəfər seçin yerə ensinlər dünya xalqı arasında hakimlik etsinlər, dedi. Onlara insanlardakı kimi şəhvət verildi. İçki içməmələri, adam öldürməmələri, zina etməmələri və bütə sitayiş etməmələri əmredildi. Aralarından biri əhvedilməsini istədi o da əhfedildi. Digər İkisi yerə endilər. Dünyanın ən gözəl qadınlarından biri onların yanına gəldi, ona Münahiya deyilirdi. İkisi də ona aşıq oldular. Sonra qadının evinə gəldilər, yanında görüşdülər, qadından murad almaq istədilər. Qadın da : Xeyir, İçki içəcəksiniz, qonşumun oğlunu öldürəcəksiniz, bütümə səcdə edəcəksiniz, dedi. Onlar da səcdə etmərik dedilər. Sonra da içkidən içdilər, sonra uşağı öldürdülər, sonra da bütə səcdə etdilər. Göy əhli yuxarıdan onlara baxdı. Qadın onlara: Mənə uçmaq istədiyiniz zaman dediyiniz kəliməni deyin. Onlar da dedilər. Qadın da uçdu. Közə döndü və Zöhrə ulduzu oldu. O iki nəfərə gəldikdə isə, onlara Davud oğlu Süleyman göndərildi. Onları dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında seçim qarşısında qoydu. Onlar da dünya əzabını seçdilər. İndi o ikisi göylə yer arasında asılıdırlar. Bu rəvayətdə bir çox əlavələr, qəriblik və bəyənilməyan şeylər var. Doğrusunu Allah bilir.
Əburrazzaq belə demişdir: Bizə Mamər o da Qatadə ilə Zuhridən, o da Ubeydullah İbn Abdullahdanrəvayət etdi ki, “Babildə Harut və Marut adlı iki mələyə nazil olan” ayəsi haqqında o demişdir ki, bu ikisi mələklərdən idilər. İnsanlar arasında hakimlik etmək üçün yerə endirildilər. Məsələ belə oldu: Mələklər insanların hakimlərini məsxərəya qoydular. Bunlara bir qadin şikayətçi olaraq gəldi. Onlar da tərəf tutdular. Sonra yuxarı çıxmaq istədilər buna mane olundu. Sonra da dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında seçim qarşısına qoyuldular. Onlar da dünya əzabını seçdilər. Mamərdən Qatadə belə demişdir: Onlar insanlara sehir öyrədirdilər. : «Biz ancaq bir sınağıq, sən gəl kafir olma!»–deməmiş heç kimə öyrətməmələri üçün onlardan əhd alınmışdı.
Əsbatdan rəvayət edilir ki, Suddi belə demişdir: Harut ilə Marut insanları qərar mövzusunda qınadılar. Onlara: mən Adəm oğullarına on şəhvət verdim, bu səbəbdən mənə üsyan edirlər, deyildi. Harut ilə Marut da: Ey Rəbbimiz, əgər bizə o şəhvətləri versə idin, sonra da yer üzünə ensə idik, ədalətlə hökmedərdik, dedilər. Allah da onlara: Enin sizə o on şəhvəti verdim dedi, insanların arasında hökm verin dedi. Onlarda Babilin Dinavənd bölgəsinə endilər. Hökm verməya başladılar. Axşam olduğu zaman göyə çəkilər, səhər olduqda da yerə enərdilər. Belə davam etdilər. Sonra bir qadın yoldaşını şıkayət etmək üçün onların yanına gəldi. O mələklərin çox xoşuna gəldi. İsmi ərəbcə olaraq Zöhrə, Nabat dilində : Biydaht, Farsca: Ənahiddir. (Türkçə Çolpan, Çobanyıldızı, Tərcüməçidən). Biri o birinə o çox xoşuma gəlir, dedi. O biri də Məndə eyni şeyi sənə demək istədim ama səndən utandım, dedi. O birisi: Onu istəyak? Dedi. O da Bəli, ancaq Allahın əzabı qarşısında nə edəciyik, dedi. O biri də biz Allahın rəhmətinə ümid edirik, dedi. Qadın gəlib ərindən şikayət etdikdə qadını istədilər. O da xeyir mənim lehimə qərar vermədiyiniz müddətdə olmaz dedi. Onlar da qadının lehinə qərar verdilər, ərini haqsız çıxartdılar. Sonra onlara bir xarabalığıgörüş üçün Nisən verdi. Ora Gəldilər. Ona təcavüz edəcəkləri vaxt qadın onlara Göyə hansı sözü deyib uçduğunuzu və hansı sözlə endiynizi deməsəniz, bunu etməyəcəm dedi. Onlar da dedilər. O da o kəliməni dedi və göyə yüksəldi. Allah Təala ona enəcəyi kəliməni unutdurdu o da orda qaldı. Allah onu bir ulduz etdi. Abdullah İbn Ömər onu hər gördükdə ona lənət edər, Harut ilə Marutu o yoldan çıxardı deyardi. Gecə olduqda iki mələk göyə yüksəlmək istədilər ama yüksələ bilmədilər., həlak olacaqlarını başa düşdülər. Dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında seçim verildi. Onlarda dünya əzabını seçdilər. Babildə asıldılar, insanlara sehir söyləməya başladılar.
İbn Əbi Nəch Mucahiddən belə demişdir: Harut ilə Marut məsələsinə gəlincə mələklər insanların zülmündən təccübləndilər, çünki onlara peyğəmbərlər, kitablar və möcüzələr gəlmişdi. Rəbbləri də onlara: İçinizdən iki mələk seçin, onları yer üzünə endirim. yer üzündə insanlara hakimlik etsinlər, dedi. Onlar da Harut ilə Marutu seçdilər. Allah endirəcəyi zaman onlara: Adəm oğullarının zülm və üsyanlarından təəccübləndiniz, onlara peyğəmbərlər, kitablar arda-arda ilə gəlir. Sizinlə mənim aramda isə peyğəmbər yoxdur, hər şeyi görürsünüz. Bunları və bunları edin, digərləini və digərlərini tərk edin dedi. Onlara bir çox şeyləri əmr etdi, bir çox şeylərdən də çəkindirdi. Sonra o ikisi bu əhdlə yer üzünə endilər. Allaha o iksindən daha itaətli biri yox idi. Ədalətlə hakimlik etdilər. Gündüz vaxtı Adəm oğulları arasında hökm edərdilər, gecələr isə göyə qalxıb mələklərlə birlikdə olardılar. Sonunda Zöhrə yanlarına bir qadın cildində gəldi və ərindən şikayət etdi. Əleyhinə qərar verdilər. Qadın qalxdıqda içlərində ona qarşı dərin duyğular hiss etdilər. Biri dostuna: Sən də mənim hiss etdiyimi hiss etdinmi dedi? O da: Bəli dedi. Qadına yenidən gəlməsini və lehinə qərar verəcəklərinə dair xəbər göndərdilər. Qadın onlara tərəf gəldi, onlarayıb yerlərini açdıqdaayıb yerlərininözüünəməxsus olaraq fərqli (və ya nəfislərində) olduğu görüldü. Adəm oğullarının qadına olan şəhvəti və zövgü şəklində deyildi. Bunu edib, bu hərəkəti halal gördükdə fitnəyə düşdülər. Zöhrə də uçdu və olduğu yerə getdi. Axşam olunca göyə çıxmaq istədilər lakin maneə ilə rastlaşdılar. Onlara icazə verilmədi, qanadları onları daşımadı. Adəmoğullarının birindən yardım istədilər, bizim üçün Rəbbinə dua et dedilər. O da: yer xalqı göy xalqına necə şəfaət edər dedi? Onlar da: Sənin göydə yaxşı adının olduğunu eşitdik, dedilər. O da onlara bir günü söz verdi. Onlara dua eməya başladı, duası qəbul olundu. Onlar da dünya əzabı ilə axirət əzabı arasında sərbəst buraxıldılar. Biri dostuna baxdı: Bilmirsənmi, Allahın axirətdəki əzabı növbənöv sonsuzdur, dünyada isə onun cəmi doqquz qatı vardır? dedi. Babilə enmələri əmr edildi. Orada əzaba düçar oldular. Mucahid onların dəmirə buxovlandıqlarını və asıldıqları, qanadlarınınisə bağlı oladuğunu iddia etmişdir.
Harut ilə Marut qissəsində Mucahid, Suddi, Həsən Basri, Qatadə, Əbu Aliyə, Zuhri, Rəbi İbn Ənəs, Muqatil İbn Həyyan və digərtabeinlərdən də rəvayətlər edilmişdir. Onu qədim və müasir təfsirçilərin çoxları da izah etmişdirlər. Əsası İsrail oğullarının xəbərlərinə bağlanır. Çünki o mövzuda mərfu, sənədləri sağlam, həm doğru daNisən, həva və həvəsinə görə danışmayən Peyğəmbərdən səhih bir hədis yoxdur. Quran qissəni genişlətmədən qısa halda izah edir. Biz Quranda olanlara Allahın murad etdiyi şəkildə iman edirik. İşin doğrusunu Allah bilir.
Bu xüsusda qəribə rəvayət və əcayib hekayələr da vardır, onlara da diqqət çəkmək istədik.İmam Əbu Cəfər İbn Cərir belə demişdir: Bizə Rəbi İbn Suleyman o da İbn Vəhb Əbuzzənnəddən o da Hişam İbn Urvədən o da atasından o da peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm)in zövcəsi Aişədən nəql edir ki: yanıma Duvmətülcəndəl xalqından bir qadın gəldi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) yenicə vəfat etmişdi. Bəzi şeyləri soruşurdu. İçərisinə sehr girmiş, fəqət onunla əməl etməmişdi. Aişə radıyAllahu anha Urvəya belə dedi: Ey bacımın oğlu, o qadını gördüm, o Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm)i tapmadığı üçün ağlayırdı, çünki ondan onu sağaldacağını umurdu. Ağlamağa başlayənda mən də ona baxaraq ağladım. Qadın belə deyirdi: Həlak olmaqdan qorxuram. Mənim bir həyat yoldaşım var idi, o bi müddət mənim yanımda olmadı.Bu vaxt bir qoca qarı mənim yanına gəldi və ona dərdimi izah etdim. Qadın: Əgər dediyimi etsən ərini sənə gətirərəm dedi. Gecə olanda yanıma iki qara itlə gəldi. Birinə mən mindim digərinə isə özü mindi. Nəhayət Babilə gəldik. Baxdıq kiç iki adam ayəqlarından asılmışdılar. “Niyə gəldin?” dedilər. Mən də: Sehr öyrənmək üçün dedim. Onlar da: Biz fitnəyik, kafir olma, geri qayıt, dedilər. Mən də qəbul etmədim: Xeyir dedim. Onlar da: Get bu sobayə işə dedilər. Getdim, qorxdum ama bir şey eləmədim. Onların yanına gəldim. “Etdinmi?” dedilər. Mən də: Bəli dedim. Bir şey gördünmü dedilər? Mən də: bir şey görmədim, dedim. Onlar da: Sən etmədin, ölkənə qayıt, kafir olma, dedilər. Mən də qəbul etmədim. Onlar da : Get bu sobayə işə dedilər. Mən də getdim, ürpərdim və qorxdum. Sonra onların yanna qayıtdım və etdim dedim. Onlar da nə gördün dedilər. Mən də Bir şey görmədim dedim. Onlar da : Get bu sobayə işə dedilər. Mən də getdim işədim. Məndən dəmir dəbilqəli bir atlının çıxdığını gördüm. Göyə doğru getdi və itdi. Onu görə bilmədim. Onların yanına gəldim. Etdim dedim. Onlar da : Nə gördün? dedilər. Mən də dəmir qalxanlı bir atlı gördüm, məndən çıxdı və göyə getdi, onu görmədim dedim. Onlar da: düzünü dedin, səndən çıxan imanın idi, get dedilər. Mən də qadına: VAllahi mən bir şey bilmirəm, o ikisi mənə bir şey demədilər dedim. Qadın da: Xeyr, sən nə istəsən olur. Bu buğdanı al və basdır. Mən də basdırdım. Bit dedim bitdi. Böyü dedim böyüdü. yaş ol dedim oldu. Sonra quru dedim qurudu. Sonra un ol dedim oldu. Sonra çörək ol dedim oldu. İstədiyim hər şeyin olduğunu görüncə peşman oldum. Ey möminlərin anası, Allaha and içirəm ki, bir şey etmədim və əbədiyyan də etmərəm dedim.
Bunu İbn əbi Hatim də Rəbi İbn Suleymandan eyni şəkildə uzun olaraq rəvayət etmişdir. Əbədiyyən etmərəm sözündən sonra bunu əlavə etmişdir: Qadın bunu Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) sahəbəsindən soruşdu. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) yenicə vəfat etmişdir. O gün onlar çox idi. Nə deyacəklərini bilmədilər. Hamısı bilmədiyi bir şeyde fətva verməkdən qorxub çəkildi. Ancaq İbn Abbas yaxud yanındakı biri: Kaş atanla anan vəya biri sağ olsaydı dedi. Hişam da belə demişdir: Əgər o qadın bizə gəlsəydi ona dəqiq cavab verərdik. İbn Əbizzənad belə demişdir: Hişam belə deyardi: Onlar təqva sahibi idilər. Allahdan qorxurdular. Sonra Hişam belə deyardi: Əgər bu gün bizə o qadın kimi biri gəlsə, necə axmaqlar və bilmədən daNisənlar tapılardı. Bu isnad Aişəya gedib çatan yaxşı bir sənəddir.
Bu nəql ilə sehrbazın əşyaların özünə təsir edə biləcəyinə dəlil gətirilmişdir. Necə ki, bu qadın toxum əkmiş və dərhal məhsul vermişdir. Başqaları da belədemişdilər: Xeyir onun xəyal qurmaqdan başqa bir gücü yoxdur. Çünki Allah Təala belə demişdir: “(Musa) dedi: ‘Siz (əvvəl) atın!’ Onlar (əllərindəkiləri) atdıqda, insanların gözlərini sehrləyib canlarına qorxu saldılar və böyük bir sehr göstərdilər” (Əraf, 116) və belə demişdir “Musa dedi: ‘yox, siz atın!’ (Sehrbazlar əllərindəkiləri yerə atan kimi) ona elə gəldi ki, onların kəndirləri və çomaqları sehrləri sayəsində hərəkətə gəlib sürünür” (Taha, 66). yenə burda zikr edilən Babilin İraqın Babili olduğu, Dünyavənd Babil olmadığı da nəticəsi də çıxarılmışdır. Necə ki Suddi və digərləri belədemişdilər. Sonra onun İraqdakı Babil olduğuna dair bir dəlil də budur: İbn Əbi Hatim belə demişdir: Bizə Əli İbn Hüseyn o da Əhməd İbn Salihdən o da İbn Ləhiyadan o da yəhya İbn Əzhardan onlar da Əmmar İbn Sad Əl Muradidən o da Əbu Salih Əl-Ğifaridən nəql edir ki: Əli radıyAllahu anhu bir gedişində Babilə getdi. Müəzzin gəldi əsr vaxtını xəbər verdi. Oradan ayrılanda müəzzin əmr etdi, o da qamət gətirdi. Əli: Sevgilim Rəsulullah məni məzarlıqda namaz qılmaqdan və məni Babildə namaz qılmaqdan çəkindirdi, çünki oralar lənətlənmişdir dedi. Əbu Davud da belə demişdir: Bizə Süleyman İbn Davud o da İbn Vəhbdən o da İbn Ləhia ilə yəhya İbn Əzhərdən o da Əmmar İbn Sad Əl-Muradidən o da Əbu Salih Əl-Ğifaridən nəql etdi ki: Əli səfər zamanı Babilə gəldi. Müəzzin gəldi və əsr vaxtının girdiyini xəbər verdi. O da oradan uzaqlaşanda müəzzinə qamət gətirliməsini buyurdu. Namazı bitirəndə: Sevgilim Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) məni məzarlıqlarda və Babil torpaqlarında namaz qılmaqdan çəkindirdi, ora lənətlənmişdir, dedi. Bizə Əhməd İbn Salih o da İbn Vəhbdən o da yəhya İbn Əzhər ilə İbn Ləhiya Həccac İbn Şəddaddan o da Əbu Salih Əl-Ğifaridən o da Əli radıyAllahu anhdan Suleyman İbn Davud hədisini nəql etdi. Ancaq o xarəcə (çıxmaq) yerinə eyni mənada bərəzə (uzaqlaşmaq) kəliməsini istifadə etdi. Bu hədis İmam Əbu Davuda görə həsəndir. Çünki onun rəvayət etmiş və onun haqqında bir şey deməmişdir. Bunda Babil torpağında namaz qılmağın məkruh olduğuna dəlil vardır.
Necə ki, Səmud xarabalıqlarında da namaz qılmaq məkruhdur. Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləm ora ancaq ağlayəraq girməya icazə vermişdir! »
Astronomiya alimləri belə demişlər: İraq iqlimindən olan Babilin atlantik Okeanından uzaqlığı yetmiş dərəcədir. Uzunluq olaraq belədir. Enlik olaraq, yəni ekvatora uzaqlığı da otuz iki dərəcədir. Allah ən doğrusunu biləndir.
“O iki mələk heç bir kimsəya: Biz ancaq bir imtahanıq, kafir olma, demədən sehr öyrətmirdilər”: Əbu Cəfər ər-Razi belə demişdir: Bizə Rəbi, Qeys İbn Abbaddan rəvayət etdi ki, İbn Abbas belə demişdir: Onların yanına cadu öyrənmək istəyan bir nəfər gəldiyi vaxt onu şiddətlə qadağan edir və: Biz ancaq sınağıq, kafir olma, deyardilər. Çünki onlar xeyiri və şəri, küfrü və imanı bilərdilər. Sehrin də küfr olduğunu qəbul edərdilər. Əgər gələn adam inad edirdisə ona: Filan yerə gəl, deyardilər. Orayə gəldiyi zaman şeytanı görürdü, o da ona öyrədərdi. Oyrədikdə ondan nur çıxıb gedərdi. O da göyə yüksəldiyini görüncə: Vay vay, nə etdim, deyardi! Həsən Bəsri bu ayənin təfsirində belə demişdir: Bəli iki mələk sehrlə endilər, insanlara Allahın imtahan etmək istədiyi şeyi öyrətmək istədilər. Allah onlardan heç kimsəya: Biz ancaq sınağıq, kafir olma, demədən cadu öyrətməmələrini əmr etdi. Bunu İbn Hatim rəvayət etmişdir. Qatadə demişdir ki, Allah Təala o iki mələkdən vəd almışdır ki, kimisə öyrətməzdən əvvəl : biz sizin üçün bir imatahanıq sən gəl küfr etmə” desinlər. Suddi belə demişdir: Onların yanına sehr öyrənmək istəyan bir insan gəldiyi vaxt ona nəsihət edir və: Kafir olma, biz ancaq sınağıq, deyardilər. O da inad edərdisə ona: Get, bu külün üzərinə bövl elə, deyardilər. Bunu edincə ondan bir nur çıxar göyə yüksələrdi. Bu da ondan qaçan imanı idi. Duman kimi qara bir şey gələr, qulaqlarına və hər tərəfinə girərdi. Bu da Allahın qəzəbi idi. O ikisinə bu hadisələri başa saldıqda ona sehr öyrədərdilər. Məhz “Biz ancaq bir sınağıq, sən gəl kafir olma, demədən sehr öyrətmirdilər” dediyi budur. Səid Haccacdan rəvayət edir ki, İbn Cureyc bu ayədə belə demişdir: Sehrə ancaq kafir cəsarət edər. Fitnə də çətinlik və sınaqdır. Şair də belə demişdir:
İnsanlar dinlərində fitnəyə qapıldılar,
İbn Affan uzun bir şərri sərbəst buraxdı.
Musadan (aleyhi salam) bəhs edən: “Bu, yalnız Sənin sınağındır” (Əraf, 155) ayəsində də bu mənadadır. yəni ancaq sənin imtahan etmən və sınamandır, deməkdir. “Sən onunla istədiyini azğınlığa aparır, istədiyini də doğru yola yönəldirsən.” (Əraf, 155). Bəziləri bu ayəni sehr öyrənənin kafir olduğuna dəlil gətirmişlər. Hafiz Əbu Bəkr əl-Bəzzarın rəvayət etdiyi bu hədis də dəlil ola bilər: Bizə Məhəmməd İbn Musənna Əbu Müaviyadən , o da Aməşdən, o da İbrahimdən, o da Humamdan rəvayət edir ki, Abdullah deyir ki: Kim bir kahinə və sehirbazın yanına gəlib dediyini təsdiq edərsə, Məhəmməd səllAllahu aleyhi və səlləmə nazil olunanı inkar etmiş olar. Bu hədisin isnadı səhihdir. Bu hədisə uyğun başqa hədislər də var.
“Yəhudilər ərlə arvadı bir-birindən ayıracaq işləri onlardan öyrənirdilər”: yəni insanlar Harut ilə Marutdan pis və təsirli şeylər öyrənirdilər ki, birbirinə qarışmış və alışmış ər ilə arvadın belə arasını açardılar. Bu da şeytanın işindəndir. Necə ki, Müslim, Səhihində (2813) belə rəvayət etmişdir: Bizə Əməş Əbu Sufyan Talha İbn Nafidən, o da Cabir İbn Abdullah radıyAllahu anhudan rəvayət edir ki, Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləm belə demişdir: Şeytan taxtını suyun üzərində qurar, sonra dəstələrini insanların arasına göndərər. Ən çox əhəmiyyat verdiyi, fitnəsi ən böyük olandır. Biri gəlir: Mən çalışdım,çalışdım filankəsə belə-belə dedirtdim, deyar. İblis də: Xeyr vAllahi, heç bir şey etməyibsən, deyar! Biri gəlir: Mən də onu ailəsindən ayırdım, deyar. Onu özünə yaxınlaşdırar, onu qucaqlayər və: Sən nə yaxşısan, deyar! Həyat yoldaşlarının bir-birlərindən ayrılma səbəbi kişiya və ya qadına qarşı tərəfin pis görünməsi, çirkin təsürat bağışlaması və yabuna bənzər bir şeydir. yaxud da əsəbləşdirməsi, xoşlanmaması və s. səbəblər ayrılmaq meydana gəlir. Ayədə keçən mər sözü kişi cinsinə deyilir. Qadın cinsi imrəədir. İkisi də ikilik formasında istifadə edilə bilər, amma çoxluq edilməz. Allah ən doğrusunu biləndir.
“Lakin onlar Allahın izni olmadan heç kəsə zərər verə bilməzlər.”: Sufyan Sövri: Allahın təqdiri olmadan, demişdir. Muhəmməd İbn İshaq da: Allahın sərbəst buraxması olmadan demişdir. Həsən Bəsri də: Bəli, Allah istədiyini onlara təsiredici təyin edər, istəmədiyini d təyin etməz. Onlar da Allahın icazəsi olmadan heç kəsə zərər verə bilməzlər, demişdir. Həsəndən ola bir rəvayətdə də: Bu sehr ancaq içinə girdiyi kimsəya zərər verir, deyilmişdir.
“Onlar özlərinə zərər verən, faydası olmayan şeyləri öyrənirdilər.”: yəni dinlərinə zərər verəcək, tayı bərabəri olmayan zərərli şeyləri öyrənirlər.
“Onlar bilirdilər ki, onu əldə edən kimsə üçün axirətdə heç bir pay yoxdur.”yəni yəhudilər bilirdilər ki, Rəsulullaha tabe olmaq əvəzinəsehri əldə etməklərinin müqabilində axirətdə heç bir payı və hissələri olmayəcaq. İbn Abbas, Mucahid və Suddi, ayədə keçən xalaq sözünün, nəsib mənasında olduğunu söyləmişdirlər. Abdurrazzak Mamər vasitəsi ilə nəql edir ki, Qatadə belə demişdir: Onun axirətdə Allah tərəfindən heç bir payı yoxdur. Abdurrazzak rəvayət edir ki, Həsən: Onun dini yoxdur, demişdir. Saad Qatadədəm rəvayət edir ki“onu əldə edən kimsə üçün axirətdə heç bir pay yoxdur” ayəsində belə Odemişdir: Əhli kitab Allahın onlardan aldığı sözdə bilirdilər ki, sehrbazların axirətdə heç bir payı yoxdur.
“Nəfslərinin əvəzində satın aldıqları şey necə də pisdir! Kaş bunu biləydilər! Onlar iman gətirib Allahdan qorxsaydılar, Allahın verdiyi mükafat onlar üçün daha xeyirli olardı. Kaş bunu biləydilər!”
Allah Təala deyir ki: “Necə də pisdir” yəni imanın və Rəsula tabe olmanın yerinə aldıqları şey necə də pisdir, kaş ki, verilən bu öyüd haqqında məlumatları olsaydı! “Onlar iman gətirib Allahdan qorxsaydılar, Allahın verdiyi mükafat onlar üçün daha xeyirli olardı.”: yəni Əgər Allaha və rəsuluna iman etsələr və haramlardan çəkinsəydilər, Allahın bunun əvəzində verəcəyi savab daha çox olardı. Necə ki, Allah Təala belə demişdir: “Elm verilmiş kəslər isə dedilər: «Vay halınıza! İman gətirib yaxşı əməl işlədən kimsə üçün Allahın mükafatı daha xeyirlidir. Buna isə yalnız səbir edənlər nail olarlar».” (Qasas, 80).
Bəziləri: “Onlar iman gətirib Allahdan qorxsaydılar” ayəsini sehrbazın kafir olduğuna dəlil gətirmişlər. Bu İmam Əhməddən və bir qrup Sələfdən rəvayət edilmişdir. Belə də deyilmişdir: Xeyr, kafir olmaz, ancaq cəza olaraq boynu vurular. Çünki Şafi belə rəvayət etmiş, Əhməd bin Hənbəl də belə demişdir (1660): Bizə Sufyan İbn Uyeynə Amr İbn Dinardan rəvayət etdi ki, o, Bicalə İbn Abdənin belə dediyini eşitmişdir: Ömər İbn Xəttab radıyAllahu anhu: bütün kişi və qadın sehrbazları öldürün, deya yazdı. Deyir ki: Biz də üç sehrbaz öldürdük. Bunu Buxari də (3156) Səhihində rəvayət etmişdir. Belə bir hadisə da reallaşmışdır: Möminlərin anası Hafsanı bir cariya ovsunladı, o da əmr etdi, həmin cariya öldürüldü. İmam Əhməd belə demişdir: Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləmin üç səhabəsindən sehrbazın öldürülməsinə dair səhih rəvayət nəql edilmişdir. Tirmizi də İsmail İbn Muslimdən,o da Həsəndən, o da Cundəb əl-Əzdinin belə dediyini rəvayət etmişdir: Rəsulullah səlləllahu aleyhi və səlləm, sehirbazın hədd cəzası, boynunun qılıncla vurulmasıdır, demişdir. Sonra Tirmizi: Bunu mərfu olaraq ancaq bu rəvayətdən bilirik, demişdir. İsmail İbn Muslimin hədisi zəifdir. Səhih olan Həsənin Cundəbdən mərfu olaraq rəvayət etdiyi hədisdir. Mən də deyirəm ki: Bunu Təbərani də başqa bir yoldan Həsən-Cundəb yolu ilə mərfu olaraq rəvayət etmişdir. Allah ən doğrusunu biləndir.
Fərqli yollardan belə rəvayət edilmişdir: Vəlid İbn Ukbənin yanında bir sehrbaz var idi, qarşısında oynayərdı. Adamın başını kəsər, sonra da ona səslənərdi, başı ona geri dönərdi. İnsanlar: SubhanAllah, ölünü dirildir, dedilər. Bunu mühacirlərdən yaxşı bir adam gördü. Ertəsi gün sehrbaz qılıncını qurşandı, oyununu göstərməya getdi. Adam qılıncını çəkdi, sihirbazın boynunu vurdu və: Əgər doğrudursa özünü diriltsin, dedi və: “Gözünüz görə-görə sehrəmi inanacaqsınız?” (Ənbiya, 3) ayəsini oxudu. Vəlid də icazə almadığı üçün ona əsəbləşdi. Onu bir müddət həbs etdi, sonra sərbəst buraxdı. Allah ən doğrusunu biləndir. İmam Əbu Bəkr əl-Xəlləl belə demişdir: Bizə Abdullah İbn Əhməd İbn Hənbəl atasından, o da yəhya İbn Səiddən, o da Əbu İshaqdan rəvayət etdi ki, Harisə dedi ki: Bir əmirin yanında bir adam var idi, sehr nümayiş etdirərdi. Cundəb qılıncını qurşanmış olaraq gəldi, onu öldürdü: Onu sehrbaz hesab edirəm, dedi. Şafi Ömər ilə Hafsa hekayəsini sehrin şirk olan növünə bənzətmişdir. Allah ən doğrusunu biləndir.
Əbu Abdullah ər-Razi, təfsirində mötəzilələrin sehrə inanmadıqlarını nəql etmiş və belə demişdir: Bəzən də varlığına inananı kafir saymışlardır. Deyir ki: Əhli-sünnə isə sihirbazın havada uçacağını, insanı uzunqulağa, uzunqulağı insana çevirəcəyini qəbul etmişlər, ancaq: sehrbaz müəyyan tilsim və sözləri söylədiyi vaxt Allah, əşyanı yaradır. Ona təsir edən fələk və ya ulduzlar olması qəbul edilə bilməz. Filosoflarla münəccimlər və sabiilər buna etiraz edirlər. Sonra sehrin olduğuna və onun Allahın yaratması ilə meydana gəldiyinə “Lakin onlar Allahın izni olmadan heç kəsə zərər verə bilməzlər” ayəsini də dəlil gətirmişlər. Xəbərlərdən də Rəsulullahın sehr edilməsini, sehrin ona təsir etməsini, Aişə radiAllahu anha ilə Babil hekayəsini izah edən qadın rəvayətini və sehr öyrənməsini dəlil gətirmiş, sonra da belə demişdir:
Beşinci məsələ: Sehri bilmək pis və qəbahət bir şey deyil. Araşdırmaçı alimlər bunda ittifaq etmişlər. Çünki elm, özlüyündə şərəfli bir şeydir. Bir də Allah Təala. “Heç bilənlərlə bilməyənlər eyni ola bilərmi?” (Zumər, 9) demişdir. Ayrıca sehr əgər bilinməsə idi, möcüzədən fərqlənməzdi. Möcüzənin möcüzə olduğunu bilmək isə vacibdir. Vacibin söykəndiyi şey də vacibdir. Bu da sehr öyrənmənin vacib olduğunu göstərir. Vacib olan bir şey də necə haram və pis ola bilər? Razinin vurğulayəraq dedikləri budur. Bu fikirə bir neçə baxımdan etiraz vardır:
Birincisi: Sehr məlumatı çirkin deyil, sözündən, əgər bundan ağıl olaraq pis deyil qəbul edilsə, onun müxalifləri mutəzilələr bunu qəbul etməzlər. Əgər şəri olaraq çirkin deyil qəsd edilirsə, bu ayəti kərimədə sehr öyrənməyi xoş olmayan göstərən istiqamət vardır. Səhih hədisdə belə deyilmişdir: Kim bir biliciya və ya kahinə gedərsə, Muhəmmədə nazil olunanı inkar etmiş olur. Sünəndə də belə deyilmişdir: Kim bir düyün bağlayər, üzərinə üfürərsə, sehretmiş olur. Razinin: Sehr qadağan deyildir, tədqiqatçı alimlər bunda ittifaq etmişlər, sözünə gəlincə: Zikr etdiyimiz bu qədər ayə və hədis varkən necə qadağan olmaz?
Tətqiqatçıların ittifaqı məsələsinə gəlincə isə bu məsələ imam alimlər və ya əksəriyyat tərəfindən açıq aydın deyilməliydi. Bəs elə isə onların izahları haradadır? Əlavə olaraq onu qeyd edək ki, onun sehr məfhumunu Allah Təalanın “Heç bilənlə bilməyən eyni olarmı” (Zümər, 9) ayəsinin ümumi mənasına daxil etməsi də çox aydın deyil. Çünki bu ayə şəri elmləri bilənləri mədh etməkdədir. Belədirsə onda niyə “Əgər o da onlardandırsa” demədin? Həmçinin onun (Razinin) sehri möcüzəni tanımaq məqsədi ilə vacib olan elmlər dərəcəsinə qaldırması da zəifdir hətda çürükdür. Çünki Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) ən böyük möcüzəsi Qurandır. Ona batil nə öndən nə də arxadan gələ bilməz.O Hikmət sahibi olan, mədh edilmiş Allah tərəfindən ebdirilmişdir. Bundan əlavə onun möcüzə olaraq tanınması əsla sehir elminin bilinməsinə bağlı deyil. Habelə bilinməsi zəruridir ki, səhabə, tabein, Müsəlmanların imamları və ümumən xalq, möcüzənin nə olduğunu bilirdilər, onunla digərlərinin arasına fərq qoya bilirdilər. Bununla yanaşı sehri bilməzdilər, onu oyrənməz və öyrətməzdilər. Allah ən doğrusunu biləndir.
Bundan sonra Əbu Abdullah ər Razi sehri səkkiz növə ayırmışdır:
Birincisi: Kəzzəbilərin və Kəşdanilərin sehri: Bunlar yeddi planetə sitayiş edərdilər. Onların aləmi idarə etdiklərinə, xeyri və şərri meydana gətirdiklərinə inanardılar. Onlar İbrahim əleyhissalamın göndərildiyi bir qövm idilər. İbrahim onların etiqat və məzhəblərini rəddetdi. Əssirrul Məktum fi muhatabatişşəmsi vənnucum (Günəş və Ulduzlara xitabda gizlədilmiş sirlər) adlı kitabında bunu təhlil edərək qeyd edir. Necə ki Qazi İbn Xalkan və digərləri bundan bəhs edərdilər. Ondan tövbə etdiyi də deyilmişdir. Onu elmi məharətni göstərmək üçün yazdığını, inandığı üçün yazmadığını dademişdilər. Onun haqqında zənn edilən də budur. Ancaq həmin kitabda bu yeddi planetə necə xitab etdiklərindən, nə etdiklərindən, onlara nə mənalar yüklədiklərindən və tutunduqları şeylərlərdən bəhsetmişdir.
İkincisi: Güclü hissiyat və nəfs sahiblərinin sehri: Sonra vahimənin təsiri olduğuna bunu dəlil gətirmişdir. İnsan yerə qoyulan körpüdən yeriyar lakin çayın və ya bənəzərinin üzərinə qoyulan körpüdən yeriya bilməz. Həkimlər bunda ittifaq etmişdirlər ki, burnu qanayən biri qırmızı bir şeya baxmasın, başı gicəllənən biri isə çox parlaq və ya sürətlə fırlanan bir şeya baxmasın. Bu da nəfslərin vahiməya uyğun halda yaradılmasından başqa bir şey deyildir. Ağıllı insanlar bunda ittifaq etmişdirlər ki, göz dəyməsi haqqdır, buna sübut səhih Muslimdə təsdiqini tapmış hədisdir. Rəsulullah (səlləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “əgər qədəri keçən bir şey olsaydı göz keçərdi”. Razi deyir ki, bunu öyrəndikdən sonra deyirik ki, Bu işləri edən nəfs bəzən çox güclü olur. Həmin vaxt bu işləri görmək üçün alət və avadanlığa ehtiyacı olmaz. Bəzən də zəif olar və alətə ehtiyac duyar. Bunun təhlili belədir: Əgər nəfs bədəndən uca olarsa, göylər tərəfindən çox çəkilərsə, səmavi ruhlardan bir ruh kimi olar. Bu aləmin maddələrinə çox təsir edər. Əgər zəif olar, bu bədənə şiddətlə bağlı olarsa bu halda bu bədəndə heç bir təsir göstərə bilməz. Sonra Razi bu xəstəliyi müalicə etmək üçün qidanı azaltmağı, insanlarla əlaqəni kəsməni və riyadan uzaqlaşmanı məsləhət görmüşdür. Mən də deyirəm ki, onun işarət etdiyi məsələ halına təsir etmə məsələsidir. Bu iki hissəya ayrılır. Bəzən düzgün və şəri olur. O zaman onda Allah və Rasulunun əmrinə uyğun istifadə edər. Allah və Rasulunun qadağan etdiyi şeyləri tərk edər. Bu hallar Allah vergisidir. Bu ümmətin yaxşıları üçün kəramətdir. Bunlara şəriətdə sehr deyilmir. Bəzən də bu hal çürük olar sahibi Allah və Rasulusalləllahualeyhi və səlləmin əmrlərinə diqqət yetirməz, onların əsasında fəaliyyat göstərməz. Bu şəriətə müxalif olan bədbəxtlərin halıdır. Allah Təalanın onlara bu halları verməsi onlara olan sevgisini bildirmir. Necə ki, Dəccalın da hədislərdə keçdiyi kimi, göstərəcəyi bir çox qeyri adi şeylər olacaq. Şəri olaraq bunlar pis şeylərdir. Allah ona da,ona bənzəyarək Muhamməd şəriətinə müxaliflik edənlərə də lənət etsin. Nəbi səllAllahu aleyhi və səlləmə səlavatın ən fəzilətsini olsun. Bunlarınn geniş izah edilməsi çox uzanar. Bura isə onun yeri deyil.
Üçüncüsü yerdəki ruhlardan kömək almaq. Bunlar da cinlərdir. Buna da fəlsəfəçilərlə mötəzilələr etiraz edərlər. Bunlar da iki hissəya ayrılır. Möminlər və kafirlər, yəni şeytanlar. Deyilir ki, nitqli nəfslərin bunlarla təması səmavi ruhlarla təmasından daha asanddır. Çünki aralarında münasibət və yaxınlıq vardır. Sonra sənət və təcrübə əhli bunu müşahidə etmişdirlər ki, yerdəki ruhlarla təmas bir neçə asand işlə meydana gələr. Məsələn ovsun, dəxn (tüstü), təcrid kimi ki bunlarada tilsim və cadu deyilir.
Dördüncüsü: Xəyal, göz bağlama və əl cəldliyidir. Bunun əsası göz yanılmasıdır. (illuziya) Göz müəyyan bir şeylə məşğul olduğu zaman digərini görə bilmir. Baxın, usta hoqqabazlar nəsə göstərdiyi zaman, baxanların zehinlərini onunla məşğul edər, gözlərini aldadar. Onları tamamilə məşğul etdiyi vaxt sürətlə başqa bir iş görər. Bu vaxt tamaşaçılar gözləmədikəri bir şey görərlər. Bundan çox təəccüblənərlər. Əgər o kimsə sussa aldatmaq istədiyi o hərəkəti etməsə nəfsləri və hissiyatları həmin şeya yönələrsə, buna baxaraq edilən hər şeyin fərqinə varardılar. Deyilir ki, yaxşı baxmağı bir növ sıradan çıxardan hallar şiddətli olduqca iş daha gözəl olar. Məsələn hoqqabazın çox işıqlı və ya çox qaranlıq bir yerdə oturması kimi ki, baxan göz o vəziyyətdə yorulduğu üçün onun hallarına vaqif ola bilmir.
Mən də deyirəm ki, Bəzi təfsirçilər belədemişdilər: Firon və hüzurundakı sehirbazlar əl cəldliyi növündən nəsə göstərirdilər. Buna görə də Allah təala belə demişdir.Onlar (əllərindəkiləri və əsaları yerə) atdıqda, adamların gözlərini bağlayıb (sehrləyib) onları qorxutdular və böyük bir sehr göstərdilər.Həmçinin belə demişdir:(Sehrbazlar əllərindəkiləri yerə atan kimi) ona elə gəldi ki, onların kəndirləri və çomaqları sehrləri sayəsində hərəkətə gəlib sürünür. Deyirlər ki, əslində hərəkət etmirdi. Allah ən doğrusunu biləndir.
Beşincisi: Həndəsi miqyaslarla düzəldilən alətlərdə görülən əcaib şeylər. Məsələn atın üzərində əlində borazan (zərb aləti) olan süvari kimi. Gündüzün saatları keçdikcə heç kim ona toxunmazsa borazanı çalar. Rumların və Hintlərin təsvir etdikləri rəsmlər də bunlardandır. Belə ki, baxanlar onu insandan seçə bilməz. Onu gülən və ağlayən şəkildə çəkərlər. Sonda Razi belə deyir: Bu növlər ən incə texniki şeylərdəndir. Fironun sehirbazları bu növ şeylər edərdilər.
Mən də deyirəm ki, Bəzi təfsirçilər belə izah etmişdirlər. Onlar ipləri və əsaları civə ilə doldurdular, onlar da içlərindəki civələrə görə qıvrılmağa başladılar. Tamaşaçı onun öz özünə qıvrıldığını sanardı. Razi belə demişdir: Saat qutuları da bu qəbil şeylərdəndir. Ağır yükləri xəfif alətlərlə çəkmək də bu qəbildəndi. Əslində bu sehir növündən sayılmamalıdır. Çünki bilinən dəqiq səbəbləri var. Onların fərqinə varan eynisini edə billər.
Mən də deyirəm ki, bunlardan biri də xristianların xalq təbəqəsinə işlətdikləri hiylələrdir, məsələn Qüdüs şəhərində kilsə zibillərinin parıldaması kimi. Kilsəya gizlincə şam gətirib xalq təbəqəsinin anlayə bilməyacəyi bir tərzdə gizli bir şəkildə yandırmaları da belədir. Mütəxəssis (elmli) insanlar isə bunu bilirdilər. Ancaq xalqı dində toplamaq üçün buna icazə verirdilər. Kərramiyya firqəsinin cahil davamçılarında buna bənzər hallarvardır. Bunlar (təğrib) rəğbətləndirmək və qorxutmaq(tərhib) üçün hədis uydurmağı icazəli hesab edirdilər. Buna görə də Peyğəmbər səllAllahu aleyhiu və səlləm “kim mənim adımdan yalan daNisərsa cəhənnəmdə yerini hazırlasın” təhdidinə məruz qalmışdırlar.
“Məndən hədis rəvayət edin, lakin mənim adıma yalan danışmayın. Çünki mənim adımdan yalan danışan oda girər”
Sonra bu məqamda bir rahibin hekayəsini rəvayət etmişdir.Rahib inləyan və zəif hərəkət edən bir quş səsi eşitdi. Quşlar da bunu eşitdikdə,yazıqları gəlib yaşaması üçün onun yuvasına zeytun atırdılar. Bu rahib gedib o quşun formasında bir heykəlcik düzəltdi. İçini oydu. İçindən hava keçdiyi zaman quş səsi kimi bir səs eşidilirdi. Bir daxma tikib onun içərisinə çəkildi. Buranın saleh bir insanın türbəsi olduğunu iddia etdi. O quşu da o daxmada bir yardən asdı. Zeytun vaxtı gələndə özünə tərəf o quşa bir qapı açdı. Külək o quşun içərisindən keçəndə onun kimi səs çıxarırdı. Quşlar da zeytun gətirib ora atırdılar. Rahib bunu kilsənin kəramətinə bağlayırdı. Xalq isə səbəbini bilmirdi. Onları beləcə aldatdı, bunu o qəbir sahibinin kəramətindən olduğunu yaydı.
Altıncısı: Dərmanların xassələrindən istifadə etmək. yəni qidalardan və yağlardan istifadə etmək. Bil ki bunu inkar etmək mümkün deyil. Çünki maqnitin təsiri gözlə görünən bir şeydir. Mən də deyirəm ki, bu qəbildən bir misal da belədir: Bəzi insanlar özlərinin kasıb olduqlarını iddia edər və insanlar bilmədiyi üçün maddələrin bu xassələrindən istifadə edərək İddia edirlər ki, bu onların adi təbii hallarıdır. İlan tutar, alova girərlər və bundan başqa bir çox bunun kimi işlər edərlər. Bunlar eyni növdəndir.
yeddincisi: Qəlbləri təsir altına almaq. Bu da sehirbazın ismi Azamı bildiyini iddia edib cinlərin bir çox şeylərdə ona itaət etdiyini iddia etməsidir. Üstəlik ona qulaq asan zəif ağıllı, yaxşını pisdən ayıra bilməyən biri olarsa, onun həqiqət olduğuna inanar, qəlbi ona asılı qalar. İçində ona qarşı qorxu və heybət əmələ gələr. Əgər bir dəfə qorxdusa həssas qüvvətləri zəifləyar və bu vaxt sehirbaz ona istədiyini eləyar.
Mən də deyirəm ki, Buna xüsusi inkişaf etdirilmiş qabiliyyat deyilir. Bununla zəif ağıllı insanları aldadırlar. Fəarasət elmində tam və zəif ağıllı insanları ayırd etmə metodları var. Bu işi yaxşı bilən eyni zamanda fərasət sahibi olarsa, xalqın içərisindən kimin ona tabe olacağını rahatlıqla bilər.
Səkkizincisi: Ara vurma və ya ara düzəltmə kimi gizli və incə yollarla bəzi işlər görmək. Bu da xalq arasında geniş yayılmış bir işdir.
Mən də deyirəm ki, Ara vurma iki qismə ayrılır. Bəzən insanlar arsını qızışdırma və möminlərin qəlblərini ayırma şəklində olur. Bu da ittifaqla haramdır. Bəzən də insanları barışdırmaq və müsəlmanların bir kəlimə ətrafinda birləşdirməklə nəticələnir. Necə ki, hədisdə belə deyilmişdir: Xeyir gətirib aparan yalançı deyildir. ya da kafirləri köməksiz etmək, aralarını vurmaqla da olar. Bu da istənən bir şeydir. Necə ki hədisdə, döyüş hiylədir deyilmişdir. Eyni şəkildə Nuaym İbn Məsud da Əhzab döyüşündə Qüreyşlə Kureyzə oğullarının arasını vurmuşdu. Onların yanına gəlib qarşı tərəfdən bəzi şeylər dedi. Bunlara da onlarda söz apardı. Sonra bunu doğru kimi qələmə verdi. İnsanlar bir birindən şübhələnib ayrıldılar.
Bu kimi şeyləri ancaq incə zəkalı insanlar edə bilər. Kömək Allahdandır. Sonra Razi belə dedi: Bax sehrin növləri və şərhləri bunlardır.
Mən də deyirəm ki: Bu izah edilən şeylərin çoxunu sehrə qatması incə olmasından ötrüdür. Çünki sehr də lüğətdə incə və səbəbi gizli olan şeya deyilir. Bunun üçündür ki, hədisdə: elə ifadələr vardır ki, sehr kimidir deyilmişdir. Səhər vaxtına (sahur) də belə deyilməsi gizlicə və gecənin sonunda olmasındandır. Ağciyarə də əs-sahr deyilir, o da qida yeridir. Ona belə deyilməsi gizliliyində, bədən və orqanlara gedən damarlarının incəliyindəndir. Necə ki, Əbu Cəhl də Bədr döyüşündə Utbə üçün: sahri şişdi, yəni qorxusundan ağciyari şişdi, demişdir. Aişə radıyAllahu anha da: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm), sahrimle nahrim arasında vəfat etdi, demişdir ki, köksümlə gərdanım arasında deməkdir. Allah Təala da: “İnsanların gözlərini sehrlədilər”(Əraf 116) demişdir ki, etdiklərini onlardan gizlətdilər, deməkdir. Allah ən doğrusunu biləndir.
Əbu Abdullah əl-Qurtubi də belə demişdir: Bizə görə sehr haqqdır. Onun həqiqəti vardır. Allah o sırada istədiyi şeyi yaradır. Mötəzilələr və Şəfilərdən Əbu İshaq əl-İsfərayini bunu qəbul etməzdilər. Bunun bir gizlətmə və xəyallama olduğunu söyləyarlərdilər. Deyir ki: Sehrin kimisi əl sürəti ilə olur, məsələ ərəbcədə şavəzə dediyimiz şey kimi. Şavəzi də poçtalyondu ki, yüngül (sürətli) yerişinə görə belə deyilmişdir. İbn Faris də belə demişdir: Bu çöl xalqının sözünə bənzəmir. Qurtubi belə demişdir: Bunların bir növü də əzbərlənən və Allahın adından tilsim kimi oxunan şeylərdir. Bəziləri da şeytani sözlərdəndir. Dərman, tüstü v.s. şəkillərdə olanlar da vardır. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm): Bəlağətdə sehr var, demişdir. Bunun bəlağətin tərifləmə olma ehtimalı də vardır, necə ki, bir qrup belə deyar. Bəlağətin qınanma olma ehtimalı də vardır. Bu daha doğrudur. Çünki bəlağət batili haqq kimi göstərir. Beləki, dinləyici onun haqq olduğunu düşünür. Necə ki, Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) belə demişdir: Bəzən biriniz sözünü digərinə görə daha açıq ifadə edir, mən də onu haqlı sanaraq lehinə qərar verirəm.
Vəzir Əbu-Muzaffər yəhya İbn Muhəmməd İbn Hubeyrə (rahmətullahi aleyh), «Əl-işrəf ala məzahibil əşrafi» kitabında sehrə bir bölmə ayırmış və belə demişdir: Sehrin real olduğunda uləma icma etmişdir. Ancaq Əbu Hənifə: O gerçək deyil, demişdir. Sehri öyrənən və onu istifadə haqqında da ixtilaf etmişlər, Əbu Hənifə, Malik və Əhməd kafir olar,demişdilər. Əbu Hənifənin davamçılarından belə deyanlər vardır: Onu qorunmaq və ya ondan çəkinmək üçün öyrənsə kafir olmaz. Kim də onun icazəli və faydalı olduğuna inanaraq öyrənsə kafir olar. Eyni şəkildə şeytanların istədiyi şeyi edəcəyinə etiqad edən də kafirdir. Şəfi (rahmətullahi aleyh) belə demişdir: Bir kimsə sehri öyrənirsə ona: bizə sehrini başa sal, deyarik. Əgər küfrü tələb edən bir şey izah etsə, məsələn Babil xalqının yeddi planetə yaxınlaşmağı işləri və onların özlərindən istənilən şeyi verər kimi bir etiqadı olsa, o da kafirdir. Əgər küfrü vacib edən bir şey olmazsa, baxılar, mübah olduğunu etiqad edərsə, o da kafirdir.
İbn Hubeyrə belə demişdir: Sehrbaz sadəcəo əməli etməklə və istifadə etməklə ölüm hökmü kəsilərmi? Malik ilə Əhməd: Bəli, demişlər. Şəfi ilə Əbu Hənifə də: Xeyr, demişlər. Amma əgər cadusuyla bir insanı öldürsə, Malik, Şəfi və Əhmədə görə ölüm hökmü kəsilər. Əbu Hənifə isə: Bu əməl təkrar edilərsə və ya müəyyan bir şəxsi öldürdüyünü təsdiq edərsə, öldürülər, demişdir. Öldürüləcəyi zaman da hədd (böyük günah sahibinin cəzası) olaraq öldürülər. Ancaq Şəfi: Bu vəziyyətdə qisas olaraq öldürülər, demişdir. Sehrbaz tövbə etdiyi zaman tövbəsi qəbul olunarmu? Malik, Əbu Hənifə və Əhmədin məşhur bir görüşündə: qəbul olunmaz, demişlər. Şəfi və Əhməd də başqa bir rəvayətdə: qəbul edilər,demişdilər.
Əhli kitab sehirbazına gəlincə, Əbu Hənifəya görə Müsəlman cadugər kimi o da öldürülər. Malik, Əhməd və Şəfi: öldürülməz,demişdilər. Çünki Ləbid İbn Asam öldürülməmişdir. Sehirbaz müsəlman qadında da ixtilaf etmişdirlər: Əbu Hənifəya görə öldürülməz, ancaq həbs edilər. Digər üçü isə onun hökmü də kişinin hökmü kimidir,demişdilər. Allah ən doğrusunu biləndir. Əbu Bəkir əl-Xəlləl belə demişdir: Bizə Əbu Bəkir əl-Mərvəzi rəvayət edir ki, Abdullah, yəni Əhməd İbn Hənbəlin oğlu Ömər İbn Harundan, o da yunusdan rəvayət etdi ki, Zuhri belə demişdir: Müsəlmanların sehrbazı öldürülər, müşriklərin sehrbazı öldürülməz. Çünki bir yəhudi qadın Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm)i ovsunladı, o da onu öldürmədi. Qurtubi, Malik (rahmətullahi aleyh)dən zimmi haqqında: Əgər onun sehri öldürübsə öldürülər, dediyini nəql etmişdir. İbn Xuveyzməndad da Malikdən sehir edən zimmi haqqında iki rəvayət etmişdir: Birincisi: Tövbə etdirilər; əgər müsəlman olarsa heç nə edilməz edilməz, yoxsa öldürülür. İkincisi: Müsəlman olsa da öldürülər. Müsəlman sihirbaza gəldikdə, əgər sehri ilə küfr edirsə, dörd imama və digərlərinə görə kafir olur. Çünki Allah Təala: “O ikisi heç kimsəya: Biz ancaq sınağıq, kafir olma deməmiş sehr öyrətmirdilər” demişdir. Ancaq Malik demişdir: Sehr üstündə tutulsa tövbəsi qəbul olunmaz. çünki o zındıq kimidir. Əgər tutulmadan əvvəl tövbə edər və bizə tövbə etmiş olaraq gələrsə, onu qəbul edirik. Əgər sehri öldürərsə o da öldürülər. Şəfi də: Əgər öldürmə qəsdi yoxdursa o xəta etmişdir, qan bahasını (təzminat) ödəməsi lazım gələr, demişdir.
Məsələ: Sihirbazdan sehrini açması istənərmi? Səid İbn Musayyab bunu Buxarinin nəqlinə görə icazəli görmüşdür. Amir əş-Şabi də əfv oluşunda bir zərəri yoxdur, demişdir. Həsən Bəsri isə bunu məkruh görmüşdür. Səhih hədisdə Aişə radiAllahu anha belə demişdir: Ey Allahın Rəsulu, sənə ofsun edəkmi? O da: Allah mənə şəfa verdi, insanlara şər qapısı açmaq istəmirəm, dedi. Qurtubi, Vəhbdən nəql etmişdir: yeddi sidr yarpağı götürülərək, iki daş arasında döyülərək, sonra suya qatılaraq, üzərinə ayətəl kursi oxunaraq sehrlənən kimsəya ondan üç ovuc içirdilir. Sonra qalanı ilə qüsl etdirilir. Onda sehraçılar. Bu bağlı olub arvadına yaxınlaşa bilməyən kişi üçün də yaxşıdır.
Mən də deyirəm ki: sehri açmaq üçün ən faydalı şey Allah Təalanın Rəsuluna endirdiyi muavvizeteyn surələridir. Hədisdə: O ikisi kimi qoruyucu yoxdur, deyilmişdir. Ayət-ul-Kursi oxuma da belədir; çünki o da şeytanları qovar.