Allah təala mömin qullarını kafirlərə və munafiqlərə itaət etməkdən çəkindirir. Çünki onlara itaət etmək dünya və axirətdə həlak gətirir. Buna görə Allah təala buyurur: “Əgər kafirlərə itaət etsəniz, onlar sizi geriyə qaytarar və siz də ziyana uğramış halda geriyə qayıdarsınız”. Sonra onlara Özünə itaət etmələrini, kömək istəmələrini və təvəkkül etmələriniəmr edib buyurdu: “Xeyr! Allah sizin Himayədarınızdır. O, kömək edənlərin ən yaxşısıdır”. Sonra onlaramüjdə verdi ki, düşmənlərinin qəlbinə onlara qarşı qorxu salacaq və küfr və şirklərinəgörə qarşılarında rüsvay edəcək. Bununla yanaşı axirətdə onlara əzab və cəza verəcəyini bildirib buyurdu: “Haqqında heç bir dəlil nazil etmədiyi şeyi Allaha şərik qoşduqlarına görə, kafirlərin qəlblərinə qorxu salacağıq. Onların sığınacaqları yer Oddur. Zalımların məskunlaşacağı yer necə də pisdir!”.

İki Səhihdə Cabir ibn Abdullahdan sabit olduğuna görə Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “Mənə beş şey verildi ki, əvvəlki peyğəmbərlərə verilməmişdir: Bir aylıq yoldan düşmənlərimi qorxu bürüməsi ilə kömək edildim. Yer üzü mənə məscid və təmizləyici qılındı. Mənə qənimətlər halal edildi. Mənə şəfayət verildi. Əvvəlki peyğəmbərlər ancaq öz qövmlərinə göndərildi, mən isə bütün insanlara göndərildim”.

İmam Əhməd demişdir: Bizə Muhəmməd ibn əbu Adiy danışdı, o da SüleymanTeymidən, o da Səyyardan, o da ƏbuUmamədən, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Rəbbim məni peyğəmbərlərdən-başqa rəvayətdə ümmətlərdən-dörd şeydə üstün etdi: Mən bütün insanlara göndərildim. Bütün yer üzü mənə və ümmətimə məscid və təmizləyici etdi. Ümmətimdən bir adama namazı nə vaxt gəlsə məscidi və təmizləyicisi yanındadır. Bir aylıq yoldan düşmənlərimin qəlblərinə qorxu bürüməsi ilə kömək edildim və qənimətlər mənə halal edildi”. Bunu Tirmizi,SüleymanTeyminin hədisindən, o da Səyyar əl-Qureyşi əl-Əməvi o, onların müttəfiqidir– Bəsrədə yaşayan Şamlıdır –, o da ƏbuUmaməUbey ibn Əclandan (radiyallahu ənh) belə rəvayət etmişdir və:“həsən səhihdir” – demişdir.

Səid ibn Mənsur demişdir: Bizə İbn Vəhb xəbər verdi, mənə Amr ibn əl-Haris xəbər verdi, ona ƏbuYunusdanışdı, o da ƏbuHureyrədən, Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Düşmənlərimin qəlbinə qorxu salınmaqla mənə kömək edildi”. Bunu Muslim İbn Vəhbin hədisindən rəvayət etmişdir.

İmam Əhməd demişdir: Bizə Hüseyn ibn Muhəmməd danışdı, bizə İsrail danışdı o da Əbu İshaqdan, o da ƏbuBurdədən, o da atası Əbu Musadan, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Mənə beş şey verildi: Mən ağ və qaraya göndərildim, yer üzü mənə məscid və təmizləyici olaraq təyin edildi. Qənimətlər mənə halal edildi, məndən əvvəlkilərə halal edilməmişdir. Bir aylıq yoldan düşmənlərimin qəlbinə qorxu salınmaqla kömək edildim. Mənə şəfayət verildi. Elə bir peyğəmbər yoxdur ki, öz şəfayətini istəməsin. Mən isə şəfayətimigizlətdim. Onu Allaha şərik qoşmadan ölənlər üçün saxladım”. Bunu yalnız Əhməd rəvayət etmişdir.

Əl-Avfi“kafirlərin qəlblərinə qorxu salacağıq” ayəsi barəsində İbn Abbasın belə dediyini rəvayət etmişdir: “Allah Əbu Sufyanın qəlbinə qorxu saldı, o da Məkkəyə qayıtdı. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: ƏbuSufyan sizin bir hissənizi ələ keçirmişdir. O, geri qayıtdı. Allah onun qəlbinə qorxu saldı”. Bunu İbn Əbu Hatim rəvayət etmişdir.

“Allah sizə verdiyi vədini yerinə yetirdi, Onun izni iləonlara üstün gəldiyiniz zaman”. İbn Abbas demişdir: “Allah onlara qələbəni vəd etmişdir”.

Bu ayə, ötən iki rəydən birinə dəlil göstərilə bilər. Həmin rəylər “O vaxt sən möminlərə demişdin: “Rəbbinizin göndərdiyi üç min mələyin köməyinizə çatması, sizə bəs etmirmi?” Əlbəttə, siz səbir etsəniz, qorxsanız və onlar bu saat sizin üstünüzə hücuma keçsələr, Rəbbiniz nişanlanmış beş min mələklə sizə yardım edər” (Ali İmran, 124-125) ayəsinin təfsirində keçmişdir. Belə ki, bunun Uhud günü olduğu deyilirdi.  Çünki düşmənlər üç min nəfər döyüşçü idilər. Onlar ilə qarşı qarşıya gələndə gündüzün əvvəlində qələbə və müvəffəqiyyət İslamın oldu. Sonra isə bilindiyi kimi oxatanların asiliyi və bəzi döyüşənlərin səriştəsizliyi səbəb oldu ki, sabitlik və itaətə bağlı olan vəd geridə qaldı. Buna görə Allah buyurur: “Allah sizə verdiyi vədini yerinə yetirdi”. Yəni, gündüzün ilk saatında. “onlara üstün gəldiyiniz zaman” yəni, siz onlarla döyüşüb qətlə yetirdiniz, deməkdir. “Onun izni ilə” yəni, siz onlara hökmran oldunuz. “Həttə izə fəşiltum” “Nəhayət …ruhdan düşdünüz…” barəsində İbn Cureycdən, o da İbn Abbasdan demişdir: “fəşəl” qorxaqlıqdır. “Əmri barəsində bir-birinizlə mübahisə etdiniz və asi oldunuz” oxatanların etdiyi kimi. “Nəhayət O, sizə arzuladığınız şeyi göstərdikdən sonra” o da düşmənə qarşı qələbədir. “Sizlərdən kimisə dünyanı istədi” düşmənin əzildiyini gördüyü vaxt qənimətə həvəsləndilər. “Kimisə axirəti. Sonra sizi sınamaq üçün onlardan uzaqlaşdırdı” sizi yoxlamaq və imtahan etmək üçün qələbəni onlara verdi. “O, artıq sizi bağışladı” yəni bu etdiyinizi bağışladı. Bu da, Allah ən doğrusunu biləndir, düşmənlərin sayı və silah sursatların çoxluğundan, müsəlmanların isə sayı və təchizatlarının azlığından idi. İbn Cureyc “O, artıq sizi bağışladı” kəlməsi barəsində demişdir: “Kökünüzü kəsmədi”. Muhəmməd ibn İshaq da belə demişdir. Bu ikisini, İbn Cərir rəvayət etmişdir.

“Allah möminlərə qarşı lütfkardır”

İmam Əhməd demişdir: Bizə Süleyman ibn Davud danışdı, bizə Əbdurrəhman ibn Əbuzzənadxəbər verdi, o da atasından, o da Ubeydullahdan, İbn Abbasın belə dediyini rəvayət etmişdir: “Allah, Peyğəmbərə (salləllahualeyhi və səlləm) Uhud döyüşündəki qələbəni heç bir yerdə verməmişdir”. Ubeydullah dedi: “Bunu anlamadıq”. İbn Abbas da belə bir izah verdi: “Qəbul etmədiyiniz bu məsələyə Allahın Kitabını şahid gətirəcəm, çünki Allah təala Uhud haqqında belə buyurdu: “Allah sizə verdiyi vədini yerinə yetirdi, Onun izni iləonlaraüstün gəldiyiniz zaman”. İbn Abbas burada keçən “təhussunə” kəlməsinə “öldürmək” mənasındadır, demişdi. “Nəhayət O, sizə arzuladığınız şeyi göstərdikdən sonra ruhdan düşdünüz, əmri barəsində bir-birinizlə mübahisə etdiniz və asi oldunuz. Sizlərdən kimisə dünyanı istədi, kimisə axirəti” bu da oxatanlar barəsində idi. Bu belə baş vermişdir: Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) onları bir mövqedə yerləşdirdi və dedi: “Arxa tərəfimizi qoruyun, öldürüldüyümüzü görsəniz belə köməyə gəlməyin, qənimət topladığımızı görsəniz belə, bizə qatılmayın”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) qənimət alıb müşriklərin mallarını sərbəst buraxdığı zaman, oxatanlar əsgərlərə qarışıb qarətə başladılar. Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) səhabələri biri birinə qarışdılar (barmaqlarını biri birinə keçirdi) və döyüş şiddətləndi. Oxatanlar boşaltdığı mövqedən atlılar səhabələrin üzərinə yürüdü. Onlar bir-birilərini vurdular vəbir-birinə qarışdılar. Müsəlmanlardan çoxlu adam öldürüldü. Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) səhərin ilk vaxtındakı qələbə durumu tərsinə döndü. Müşriklərinbayraqdarlarından yeddi vəya doqquz nəfər öldü. Müsəlmanlar dağa doğru çəkildilər. Mağara dedikləri yerə çatmadılar. Onlar Mihras adlanan yerin yanında idilər. Şeytan, Muhəmməd öldürüldü, deyərək səsləndi. Bunun doğru olduğuna şübhə etmədilər, bizdə şübhə etmədik. Sonra Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) iki tikanlığın arasından çıxdı. Onu gəzişindən tanıdıq. Heç bir şey olmamış kimi sevindik. Bizə doğru gələrək dedi: “Rəsulullahın üzünü qanadan qövmə Allahın qəzəbi şiddətləndi”. Daha sonra dedi: “Allahım, onlar bizi üstələməsin.” Sonra bizə çatıb bir saat gözlədi. Birdən Əbu Sufyan dağın ətəyindən qışqırdı: “Hubəl ucalsın!”. Öz ilahlarını qəsd edirdi. Bunu iki dəfə təkrarladı. O dedi: “İbn ƏbuKəbşə haradadır, İbn ƏbuKuhafə haradadır, İbn Xəttab haradadır?” Ömər dedi: “Ey Allahın Rəsulu ona cavab verim?” O da, bəli, dedi. Əbu Sufyan hubəl ucalsın deyərkən Ömər dedi: “Allah daha uca və uludur.” Əbu Sufyan “Hubəlin gözü aydın oldu”, dedi və getdi. Əbu Sufyan təkrar etdi: “İbn Əbu Kəbşə haradadır, İbn Əbu Kuhafə haradadır, İbn Xəttab haradadır?” Ömər cavab verdi: “Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) burada, Əbubəkr burada, mən Ömər də buradayam”. Əbu Sufyan dedi: “Bu Bədrin qisasıdır, qələbə sıra ilədir, hərbin biri sizə, biri bizədir”. Ömər dedi: “Biz eyni deyilik, bizim ölülər Cənnətdə, sizin ölülər Cəhənnəmdə”. Əbu Sufyan dedi: “Siz o cür zənn edirsiniz, o cür olsa biz ziyana uğrayanlardan olarıq. Ölülərinizin üzərində işgəncə izi görəcəksiniz, bunu böyüklərimiz istəmirdi”. Sonra cahilliyətəəssübkeşliyi edərək dedi: “Amma belə oldusa, biz bunu pis də qarşılamırıq”. Bu hədis qəribdir, yolu da əcaibdir. Bu, İbn Abbasın sözlərindəndir, çünki nə o, nə də atası Uhuddaiştirak etməmişdi.

Bunu Hakim də “Mustədrək” əsərində Əbunnadr əl-Faqihdən, o da Osman ibn Səiddən, o da Salman ibn Davud ibn Əli ibn Abdullah ibn Abbasdan bu cür rəvayət etmişdir. Həmçinin İbn Əbu Hatim və “Dəlailun-Nübüvvə” əsərində Beyhaqi də, Süleyman ibn Davud əl-Haşimidən belə rəvayət etmişdir. Bəzi hissələrinin Səhihlərdə və digərlərində şahidləri vardır.

İmam Əhməd demişdir: Bizə Affvan danışdı, bizə Hammad danışdı, bizəƏta ibn Səibdanışdı, o da Şəbidən, İbn Məsudun belə dediyini rəvayət etmişdir: “Qadınlar Uhud döyüşündə müsəlmanların arxasında müşrik yaralıları öldürürdülər. Əgər həmin gün and içəsi olsaydım, istərdim bəraətimi bildirim ki, içimizdən bir nəfər belə dünyanı istəmirdi. Amma Allah təala “Sizlərdən kimisə dünyanı istədi, kimisə axirəti. Sonra sizi sınamaq üçün onlardan uzaqlaşdırdı” ayəsini nazil etdi. Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) səhabələri müxaliflik edib əmrə qarşı çıxdıqda, Peyğəmbərin (salləllahualeyhi və səlləm) yanında Ənsardan yeddi, Qureyşdən də iki nəfər olmaqla doqquz nəfər qalmışdı. Onuncuları özü idi. Onu düşmən sıxan zaman dedi: “Bunları bizdən çevirən kişiyə Allah rəhmət etsin”. Ənsardan bir nəfər bir saat vuruşdu, sonda öldürüldü. Onu yenə sıxışdıranda dedi: “Onları bizdən çevirən kişiyə Allah rəhmət etsin”. Bunu yeddi nəfər üçün də dedi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) iki yoldaşına dedi: “Yoldaşlarımızla insaflı davranmadıq”. Əbu Sufyan gəlib dedi: “Hubəl ucalsın!”. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Siz də belə deyin: Allah daha uca və daha uludur”.Onlar dedilər: “Allah daha uca və daha uludur!” Əbu Sufyan dedi: “Bizim Uzzamız var, sizin Uzzanız yoxdur”. Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: Siz deyin: “Bizim mövlamız Allahdır, kafirlərin mövlası yoxdur”. Əbu Sufyan dedi: “Bu Bədrin qisasıdır:

Bir gün əleyhimizə, bir gün lehimizə

Bir gün üzülərik, bir gün sevinərik.

Hanzala, Hanzalanın qarşılığında, filan filana, filan da filana qarşılıqdır”. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: Eyni deyillər, bizim ölülərimiz diridir, ruzilənirlər; sizin ölüləriniz isə atəşdədir, əzab görürlər”. Əbu Sufyan dedi: “Adamlarınızda işgəncə izi görəcəksiniz, əgər elə şey olsa, böyüklərimizdən deyil. Mən əmr etmədim, qadağan da etmədim. Nə istədim, nədə istəmədim. Məni üzmədi də, sevindirmədi də”. Baxdılar ki Həmzənin qarnı yarılıbdı. Hint onun qara ciyərini götürüb çeynədi, uda bilmədi. Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: “Ondan nə isə yedi?” Onlar, xeyr, dedilər. O dedi: “Allah Həmzənin heç bir yerini Cəhənnəmə salmaz”. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Həmzənin cənazəsini qıldı. Ənsardan bir nəfəri gətirdilər, Həmzənin yanına qoydular, onun da cənazəsini qıldı. Ənsarı qaldırdılar Həmzə qaldı. Beləcə o gün ona yetmiş dəfə cənazə namazı qıldırdı.” Bunu təkcə İmam Əhməd rəvayət etmişdir.

Buxari demişdir: Bizə Ubeydullah ibn Musa danışdı, o da İsraildən, o da Əbu İshaqdan, o da Bəradan dedi: “O gün müşriklərlə qarşı qarşıya gəldik. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) oxatanları bir mövqedə yerləşdirdi və başlarına Abdullah ibn Cubeyri təyin edərək dedi: “Bizim qalib gəldiyimizi görsəniz yerinizdən tərpənməyin, bizim məğlub olduğumuzu görsəniz köməyimizə gəlməyin”. Onlarla qarşılaşan kimi qaçdılar. Hətta qadınların ayaq bilərzikləri göründüyü halda dağa çıxdıqlarını gördüm”. Onlar da dedilər: “Qənimətə qaçın, qənimətə qaçın”.

Abdullah ibn Cubeyr dedi: “Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) yerinizdən ayrılmayın deməyinə baxmayaraq, qulaq asmadılar. Qulaq asmadılar və Allah üzlərini qələbədən çevirdi. Yetmiş nəfər itki verdilər. Əbu Sufyan bir təpəyə çıxıb dedi: “Muhəmməd sağdır?” Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: ”Ona cavab verməyin”. O dedi: “İbn ƏbuKuhafə sağdır?”. Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm): “Ona da cavab verməyin, dedi”. ƏbuSufyan dedi: “Xəttabın oğlu sağdır?”Sonra dedi: “Bunlar öldürülüblər, diri olsaydılar cavab gələrdi.” Ömər özünü saxlaya bilməyib dedi: “Yalan danışırsan ey Allahın düşməni, Allah səni üzmək üçün onları həyatda saxladı”. Əbu Sufyan dedi: “Hubəl ucalsın”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Ona cavab verin”. Onlar: “Nə deyək?”- dedilər. O da dedi: Deyin: “Allah daha uca və daha uludur!”. Əbu Sufyan dedi: “Bizim Uzzamız var sizin Uzzanız yoxdur”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Ona cavab verin”. “Nə deyək?”- dedilər. O da dedi: “Allah bizim mövlamızdır, sizin mövlanız yoxdur.” Əbu Sufyan dedi: “Bu, Bədrin qisasıdır, aramızdakı savaş növbələşir. Ölülərinizin üzərində işgəncə izləri görsəniz, onu mən əmr etmədim və o məni üzmədi.” Bunu bu yoldan yalnız Buxari rəvayət etmişdir. Sonra onu Amr ibn Xaliddən, o da Zuheyr ibn Muaviyyədən, o da Əbu İshaqdan, o da Bəradan bənzər şəkildə rəvayət etmişdir. Bundan daha genişiirəlidə gələcəkdir.

Yenə Buxari demişdir: Bizə Ubeydullah ibn Səid danışdı, bizə ƏbuUsamə danışdı, o da Hişam ibn Urvədən, o da atasından, Aişənin (radiyallahuənhə) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Uhud döyüşü başlayan kimi kafirlər məğlub oldular”. İblis dedi: “Ey Allahın qulları geriyə dönün”. Öndəkilər geri döndü, onlar və arxadakılar igidlik göstərdi. Huzeyfə atası Yəmanı gördü və dedi: “Ey Allahın qulları, atam, atam.” Aişə deyir ki: “Allaha and olsun çəkilmədilər, onu öldürdülər”. Huzeyfə dedi: “Allah sizi bağışlasın”.Urvə demişdir: “Allaha and olsun ki, Huzeyfə Rəbbinə qovuşana qədər, onda xeyir qaldı”.

Muhəmməd ibn İshaq demişdir: Mənə Yəhya ibn Abbad ibn Abdullah ibn Zubeyr danışdı, o da atasından, o da babasından, o da Zubeyr ibn Əvvamdan demişdir: “Allaha and olsun ki, Hindin qadın xidmətçiləri və dostları ilə ətəklərini qaldırıb aza çoxa baxmadan qaçdıqlarını gördüm. Oxatanlar döyüşçülərə dirəndilər, çünki biz oranı hücum üçün açıq saxlamışdıq. Atlılar da oradan hücum edərək arxamızdan gəldilər. Bir nəfər car çəkdi: “Eşidin, Muhəmməd öldürüldü”. Bizdə geri çəkildik, müşriklərinbayrağdarlarıöldürülmüşkən dostlarımız da geriyə çəkildilər. Bayrağa heç kəs yaxınlaşmadı.”

Muhəmməd ibn İshaq deyir ki, “müşriklərin bayrağı yerdə qaldı, nəhayət onu Amrah bintƏlqamə əl-Harisiyyə qaldırıb Qureyşə təhvil verdi. Onlar da ona sarıldılar”.

Suddidedi: Abdixeyr dedi: Abdullah ibn Məsud dedi: “Mən Uhud günü bu ayə “Sizlərdən kimisə dünyanı istədi, kimisə axirəti” nazil olana qədər, Muhəmmədin (salləllahualeyhi və səlləm) səhabələrindən dünyanı istəyən olacağını təxmin etməzdim”. Bu bir neçə yöndən İbn Məsuddan rəvayət edilmişdir. Eyni şəkildə Abdurrəhman ibn Avf ilə Əbu Talhadan da belə rəvayət edilmişdir. Bunları İbn Mərduveyh təfsirində rəvayət etmişdir.

“Sonra sizi sınamaq üçün onlardan uzaqlaşdırdı”, İbn İshaq demişdir: Mənə Adiy ibn ƏbuNəccaroğullarından Qasım ibn Abdurrəhman ibn Rafi danışıb dedi: “Ənəs ibn Məlikin əmisi Ənəs ibn Nadr, muhacir və ənsardan bir neçə nəfər arasında Ömər ibn XəttablaTalha ibn Ubeydullahın yanına gəldi. Əllərindəki silahları atmışdılar. Onlara dedi: “Silahlarınızı niyə atdız?” Onlar cavab verdilər: “Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) öldürüldü”. O dedi: “Onun ölümündən sonra necə yaşayacaqsınız, qalxın onun öldüyü şeyin uğrunda ölün”. Sonra kafirlərin önünə keçdi və ölənə qədər döyüşdü. Allah ondan razı olsun”.

Buxari demişdir: Bizə Hassan ibn Hassan danışdı, bizə Muhəmməd ibn Talha danışdı, bizə Humeyd danışdı, o da Ənəs ibn Malikdən nəql etdi ki, onun əmisi yəni,Ənəs ibn Nadr,Bədr döyüşündə olmamışdı. O dedi: “Peyğəmbərin (salləllahualeyhi və səlləm) ilk döyüşündə görsənmədim. Allaha and olsun ki, əgər Allah mənə Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) yanında bir döyüş nəsib edərsə, fədakarlığımı görəcəkdir”. Uhud döyüşü oldu, insanlar ağır məğlubiyyətə uğradılar, o dedi: “Allahım bunların – yəni, müsəlmanların – etdiklərinə görə səndən üzr diləyirəm və müşriklərinetdiklərindənuzaq dayanıram.” Qılıncı ilə irəli getdi.Saad ibn Muazla rastlaşdı və dedi: “Ey Saad hara?Uhud tərəfdən Cənnətin iyini duyuram”. İrəli getdi və öldürüldü. Tanınmaz hala düşdü. Nəhayət onu bacısı barmağındakı xaldan tanıdı. Üzərində səksəndən artıq nizə, qılınc və ox yarası var idi.” Bu Buxarinin ifadəsidir. Bunu Muslim də Sabit hədisindən, o daƏnəsdən bənzər şəkildə rəvayət etmişdir.

Yenə Buxari demişdir: Bizə Abdan danışdı, bizəƏbu Həmzə xəbər verdi, o da Osman ibn Məvhibdən dedi: “Kəbəni həcc etmiş bir kişi gəldi.Oturmuş bir dəstə insan gördü.O: “Bu oturanlar kimdi?”– deyə soruşdu”.Onlar: “Bunlar Qureyşdəndir”, dedilər. O dedi: “Yaşlı olan kimdi?” Onlar dedilər: “İbn Ömərdir”. Ona yaxınlaşdı və dedi: “Səndən bir şey soruşacam, mənə izah et”. O da: ”Soruş”– dedi. “Bu Kəbə evinin hörmətinə de, Osman ibn ƏffanınUhud döyüşündə qaçdığını bilirsənmi?” O da: “Bəli”– dedi. Kişi dedi: “Bədr döyüşündə görünmədiyinidə bilirsənmi?” O da: “Bəli”– dedi. Kişi dedi: “Ridvanbeyətində geri qaldığını, ona qatılmadığını bilirsənmi?” O da: “Bəli”– dedi. Adam: “Allahu Əkbər”– deyərək təkbir gətirdi. İbn Ömər dedi: “Yaxın gəl,mənə verdiyin suallara cavab verim və onları izah edim. Uhud döyüşündə qaçmasına gəldikdə, Allaha and olsun ki, Allah onu bağışladı. Bədrdəgörünməməsinə gəldikdə, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) qızı ilə evli idi. Qızı da xəstə idi. Rəsulullah, Osmana dedi: “Sən ona bax, sənin üçün Bədrdə döyüşənlərin savabı və payı vardır”. Ridvanbeyyətindəgörünməməsinə gəldikdə, əgər Məkkə vadisində Osmandan daha etibarlı biri olsa idi, Qureyşə onu göndərərdi. O isə Osmanı göndərdi. Ridvanbeyəti isə Osman Məkkəyə getdikdən sonra oldu. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) sağ əlini göstərdi və öz əlinin üstünə qoyaraq dedi: “Bu, Osmanın əlidir”. İbn Ömər adama dedi: “İndi isə bu məlumatla get”. Sonra bunu Buxari başqa bir yoldan, ƏbuAvanədən, o da Osman ibn Abdullah ibn Məvhibdən rəvayət etmişdir.

“ O zaman heç kimə əhəmiyyət vermədən qalxırdınız” yəni sizi onlardan çevirdi, “qalxırdınız” yəni, dağa, düşməndən qaçaraq.

Həsən ilə Qatadə “iz təsədunə”oxumuşdular ki, bu da dağa qalxmaq deməkdir. “Heç kimə əhəmiyyət vermədən” yəni dəhşətdən, qorxu və təlaşdan heç kimə əhəmiyyət vermədiniz. “Peyğəmbər arxanızdan sizi çağırdığı halda” yəni onu arxanızda qoydunuz, sizi düşməndən qaçmamağa, geri dönüb yenidən hücum etməyə çağırırdı. Suddi demişdir: “MüşriklərUhudda müsəlmanlara hücum edib məğlub etdiyi zaman, onlardan bəziləri Mədinəyə girdilər. Bəziləri də dağda bir qayalığa çıxıb üzərində durdular. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) insanlara: “Ey Allahın qulları yanıma gəlin, Ey Allahın qulları yanıma gəlin”– deyə səslənirdi. Buna görə Allah onların dağa çıxdıqlarını zikr etdi.

Sonra da Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) onları çağırmasını zikr edib buyurdu: “O zaman Peyğəmbər arxanızdan sizi çağırdığı halda siz heç kimə əhəmiyyət vermədən qaçırdınız”. İbn Abbas, Qatadə, Rəbi ibn Ənəsvə İbn Zeydbelə demişlər. Abdullah ibn Zəbara – o, müşrik idi və İslamı sonra da qəbul etmədi –Uhud döyüşündə müsəlmanların məğlub olduğunu zikr etmiş və söylədiyi şerin əvvəlində belə demişdir:

Ey qaraqarğa, səsini eşitdirdin, söylə

Sən olmuş bir şeyi danışırsan.

Həqiqitən xeyrin də şərində bir mənzili vardır,

Hər ikisinin də üzü və arxası vardır.

Kaş ki Bədrdəki yaşlılar, Xəzrəclilərin

Nizə yaralarındançəkdiklərini görərdilər.

Kökslərinin bol enli üstlüyə sürtündüyünü

Və Abduləşəl oğullarının şiddətlə qırıldığını .

Sonra sürətli rəqs edərək

Dağ keçiləri kimi dağa çıxdıqlarını.

Biz böyüklərindən bir qatını öldürdük.

Bədrdəki tərəzini tarazladıq.

            Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) səhabələri ilə on iki nəfər qalmışdı. Necə ki, Əhməd ibn Hənbəl demişdir: Bizə Həsən ibn Musa danışdı, bizə Zuheyr danışdı, bizə Əbu İshaq danışdı, o da Bəra ibn Əzibdən (radiyallahuənh) dedi: “Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) Uhud günü oxatanların üstünə -onlar əlli nəfər idi – Abdullah ibn Cubeyri təyin etdi. Onları bir mövqedə yerləşdirib dedi: “Bizi quşların qapdığını görsəniz belə, xəbərsiz yerinizdən tərpənməyin”. Düşməni məğlub edib əzdiyimizi belə görsəniz, xəbərsiz yerinizi tərk etməyin”. Onlar məğlub etdilər. Deyir: “Dəqiq deyə bilərəm ki, qadınların ətəklərini qaldırıb ayaq bilərzikləri göründüyü halda dağa çıxdıqlarını gördüm”. Abdullahın dostları dedilər: “Qənimətə tələsin, dostlarınız qalib gəldi, nəyi gözləyirsiz?”Abdullah ibn Cubeyr dedi: “Rəsulullahın dediyini unutdunuz?” Onlar dedilər: “Vallahi insanların yanına gedib qənimətləri alacayıq”. Onlara çatanda, Allah üzlərini zəfərdən çevirdi, onlarda məğlub olaraq qaçdılar. Peyğəmbərin (salləllahualeyhi və səlləm) onları arxalarından çağırması məhz elə budur. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) ilə yalnız on iki nəfər qaldı. Bizdən yetmiş nəfər öldürüldü. Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) ilə səhabələriBədrdəmüşriklərdən yetmiş əsir və yetmiş ölü ələ keçirmişdilər. ƏbuSufyan dedi: “Muhəmmədaranızdadır?”, bunu üç dəfə təkrarladı. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) onlara cavab verməyə icazə vermədi. Sonra Əbu Sufyan dedi: “Əbubəkr aralarında varmı, Əbubəkr aralarında varmı? İbn Xəttab aralarında varmı? İbn Xəttabaralarında varmı?” Dostlarına dönüb dedi: “Bunlar öldürülüblər, bunların öhdələrindəngəlmisiz”. Ömər özünü saxlaya bilməyib dedi: “Yalan danışırsan ey Allahın düşməni, Allah səni üzmək üçün onları həyatda saxladı”. Əbu Sufyan dedi: “Bu, Bədrin qisasıdır, aramızdakı savaş növbələşir. Ölülərinizin üzərində işgəncə izləri görsəniz, onu mən əmr etmədim və o məni üzmədi.” Sonra rəcəz vəzni ilə bir şer dedi: “Hubəl ucalsın, Hubəl ucalsın”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Ona cavab verməyəcəksiniz?”. Səhabələr: “Nə deyək, ey Allahın Rəsulu?”- dedilər. O da dedi: “Deyin: Allah daha uca və daha uludur!”. Əbu Sufyan dedi: “Bizim Uzzamız var sizin Uzzanız yoxdur”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Ona cavab verməyəcəksiniz?”. “Nə deyək?”- dedilər. O da dedi: “Deyin: Allah bizim mövlamızdır, sizin mövlanız yoxdur.”

Bunu Buxari də Zuheyr ibn Muaviyyə hədisindən qısaca rəvayət etmişdir. Bunu İsrail hədisindən, o da Əbu İshaqdan, yuxarıda keçdiyindən daha geniş rəvayət etmişdir. Allah ən doğrusunu biləndir.

Beyhəqi “Dəlailun-Nübüvvə” də Umarə ibn Ğuzeyyədən rəvayət edir, o da ƏbuZubeyrdən, o da Cabirdən demişdir: Uhudda insanlar məğlub olub Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) ətrafına səpələndilər, yanında ənsarlardan on bir nəfər qaldı. Talha ibn Ubeydullahda dağa dırmaşırdı. Müşriklərə rast gəldilər. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Bunların qarşısına çıxan varmı?” Talha dedi: “Mən, Ey Allahın Rəsulu”. O dedi: “Sən yerində qal, ey Talha”. Ənsardan biri, “Mən, Ey Allahın Rəsulu”, dedi. Onun yolunda döyüşdü. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) qalanlarla dağa dırmaşdı. Sonra Ənsar öldürüldü. Müşrikləronlara çatdılar. Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: “Bunları saxlayan olacaqmı?” Talha eyni şeyi söylədi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) də eyni sözünü dedi. Ənsardan biri, “Mən, Ey Allahın Rəsulu”, dedi. O da onun yolunda döyüşdü. Səhabələr yuxarı qalxdılar. Sonra o da öldürüldü.Müşriklər gəlib çatdılar. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) də ilk dediyi kimi deməkdə davam etdi. Talha deyirdi: “Mən, Ey Allahın Rəsulu”. Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) onu saxlayırdı. Ənsardan bir nəfər döyüşmək üçün icazə alırdı. O da ona icazə verirdi. O da özündən əvvəlki kimi döyüşürdü. Nəhayət Talha ilə ikisi qaldılar. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Bunların qarşısına çıxan varmı?” Talha dedi: “Mən, Ey Allahın Rəsulu”. O, özündən əvvəlkiləri kimi döyüşdü, barmaqları doğrandı. O dedi:“Hiss et.”Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: Əgər bismilləh deyib Allahın adını zikr etsəydin, mələklər səni insanların gözü qabağında göyə çıxarardı.” Sonra Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) səhabələrin yanına çıxdı. Onlar bir yerə yığışmışdı.

Buxari, Əbubəkr ibn Əbu Şeybədən rəvayət etmişdir, o da Vəkidən, o da İsmayıldan, o da Qeys ibn əbi Həzimdən deyir: «Talhanın iflic olan əlini gördüm. O, bu əli ilə Uhud günü Peyğəmbəri (salləllahu aleyhi və səlləm) qorumuşdu.»

İki Səhihdə Mutəmir ibn Süleymandan rəvayət edilmişdir, o da atasından, o da Əbu Osman ən-Nəhdidən deyir: «Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) döyüşdüyü bəzi günlərdə yanında yalnız Talha ibn Udeydullah və Sad qalmışdır.» Onların hər iksinin hədisindəndir.

Həsən ibn Ərəfə demişdir: Bizə İbn Mərvan ibn Muaviyyə danışdı, o da Haşim ibn Haşim əs-Zuhridən dedi: Səid ibn Musəyyəbdən eşitdim ki, o dedi: Sad ibn əbuVaqqasın belə dediyini eşitdim: “Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Uhudda ox qoburunu qarşıma qoydu və dedi: “At, ey Sad, anam atam sənə fəda olsun”.

Bunu Buxari, Abdullah ibn Muhəmməddən, o da Mərvan ibn Muaviyyədən rəvayət etmişdir.

Muhəmməd ibn İshaq demişdir: Mənə Salih ibn Keysan danışdı, o da Sad ailəsindən bir nəfərdən, o da Sad ibn əbuVaqqasdan dedi ki, o, Uhud döyüşündə Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) yanında ox atdı. Sad dedi: “Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) mənə ox uzatdığını gördüm. O dedi: “At, anam atam sənə fəda olsun”. O mənə yaysız ox uzadırdı mən də atırdım.”

İki Səhihdə İbrahim ibn Saddan, o da atasından, o da babasından, o da Sad ibn əbu Vaqqasdan rəvayət etmişdir: “Uhud döyüşündə Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) sağında və solunda iki nəfər gördüm. Əyinlərində ağ libas var idi. Onu çox möhkəm qoruyurdular. Nə həmin gün, nə də əvvəllər onları görməmişdim.» O, Cəbrayıl ilə Mikayılı aleyhiməssalam deyirdi.

Həmməd ibn Sələmədən o da Əli ibn Zeyd ilə Sabitdən, onlar da Ənəs ibn Məlikdən: “Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Uhud döyüşündə Ənsardan yeddi, Qureyşdən isə iki nəfərlə qaldı”. Müşriklər onu sıxışdıranda dedi: “Bunları bizdən kim döndərsə, ona Cənnət vardır, yaxud Cənnətdə dostumdur. Ənsarlarda bir nəfər döyüşə atıldı. Döyüşdü və öldürüldü. Sonra onu yenə sıxışdırdılar, o dedi: “Bunları bizdən kim döndərsə, ona Cənnət vardır”. Ənsarlarda bir nəfər döyüşə atıldı və ölənə qədər döyüşdü. Belə davam etdi, nəticədə yeddi nəfər öldü. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) iki dostuna dedi: “Yoldaşlarımızla insafla davranmadık”.” Bunu Muslim də Hudbə ibn Xaliddən, Hammad ibn Sələmədən bənzər şəkildə rəvayət etmişdir.

ƏbulƏsvəd dedi: Urvə ibn Zubeyrdən, o deyir ki, Cuməh oğullarının qardaşı Ubey ibn Xələf Məkkədə Rəsulullahı (salləllahu aleyhi və səlləm) öldürəcəyinə and içmişdi. Andı Rəsulullaha (salləllahualeyhi və səlləm) çatanda o dedi: “Əslində mən onu öldürəcəm, İnşəAllah”. Uhud döyüşü başlayanda Ubey zirehlənmiş üzü örtülü halda üzə çıxıb dedi: “Əgər Muhəmməd qurtulsa, mən qurtulmaram, deyərək Rəsulullaha (salləllahu aleyhi və səlləm) hücum etdi. Onu öldürmək istəyirdi. Abduddar oğullarının qardaşı Musab ibn Umeyr onu qarşıladı. O, Rəsulullahı (salləllahu aleyhi və səlləm) canı bahasına qorumaq istəyirdi. Musab ibn Umeyr öldürüldü. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) zirehinin və dəbilqəsinin arasında Ubey ibn Xələfin körpücük sümüyünü gördü. Oraya nizəsi ilə vurdu. Ubey atından yerə düşdü, yarasından qan çıxmadı. Dostları onu apardılar, o isə öküz kimi böyürürdü. Ona dedilər: «Nə sızlayırsan, yalnız bir siyirti var.» O da onlara Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm): «Mən Ubeyi öldürəcəyəm.» – sözlərini xatırlatdı. Sonra dedi: “Ruhumu əlində tutan Allaha and olsun ki, məndəki yara Zülməcaz bazarındakı insanlarda olsa idi, hamısı gəbərərlər”. Bunu dedi və gəbərib cəhənnəmə getdi. “Qızmar atəş sahibləri Allahın rəhmətindən uzaq olsunlar!” (Mülk, 11)”. Bunu Musa ibn Uqbə də“əl-Mağazi” əsərində Zuhridən, o da Səid ibn Musəyyəbdən bənzər şəkildə rəvayət etmişdir.

Muhəmməd ibn İshaq demişdir: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dağ yolunda sıxışdırılanda, Ubey ibn Xələf demişdir: “Əgər sən xilas olsan, mən qurtulmaram”. Yanındakılar dedilər: “Ey Allahın Rəsulu, bizlərdən birimiz ona qarşı çıxsın”. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Buraxın onu”. Yaxınlaşanda Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Haris ibn Sammədən onun nizəsini aldı. Mənə dediklərinə görə, Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) nizəni alar almaz yerindən atıldı, ətrafından səksənən dəvənin belindəki tüklər kimi qıvrıldıq. Sonra Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) onun qarşısına keçib nizəni boynuna soxdu. Ubey atından yıxılıb bir neçə dəfə yumarlandı”. Əl-Vaqidi, Yunus ibn Bukeyrdən nəql etmişdir, o da Muhəmməd ibn İshaqdan, o da Asim ibn Amr ibn Qatadədən, o da Abdullah ibn Kəb ibn Məlikdən, o da atasından bənzər şəkildə rəvayət etmişdir.

Əl-Vaqidi demişdir: İbn Ömər deyərdi: “Ubey ibn Xələf, Bətni-Rabiğdə öldü. Mən gecənin bir qismi keçdikdən sonra oradan keçirdim. Birdən alovun qalxdığını gördüm, qorxdum. Baxdım bir nəfər zəncirlərini sürüyərək oradan çıxır. Çox susamışdı. Bir nəfər dedi: “Ona su vermə, o Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) öldürdüyü adamdır, o Ubey ibn Xələfdir.”

İki Səhihdə sabit olduğuna görə Abdurrəzzaq yolu ilə Mamərdən, o da Hamməm ibn Munəbbihdən, o da ƏbuHureyrədən, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Allahın şiddətli əzabı Rəsulullahın dişlərini qıranlara, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) Allah yolunda öldürdüyünün üzərinədir”. Bunu yenə Buxari, İbn Cureycdən, o da Amr ibn Dinardan, o da İkrimədən, o da İbn Abbasdan onun belə dediyini rəvayət etmişdir: “Allahın ən şiddətli qəzəbi, Rəsulunun Allah yolunda öz əli ilə öldürdüyü kimsənin və Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) üzünü yarıb qanadanların üzərinədir”.

İbn İshaq demişdir: Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) dişləri qırıldı, yanağı yarıldı, dodağı şişdi. Onu vuran Utbə ibn ƏbuVaqqas idi.

Mənə Salih ibn Keysan danışdı, o da ona danışandan, o da Sad ibn əbuVaqqasdan onun belə dediyini rəvayət etmişdir: “Utbə ibn ƏbuVaqqasa qədər heç kəsi belə öldürmək istəmirdim. Baxmayaraq ki, onu öz qövmu içində pis əxlaqlı və istənməyən biri kimi tanımırdım. Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) onun haqqında belə deməsi mənə kifayət etdi. O dedi: “Allahın ən şiddətli qəzəbi, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) üzünü qanadanların üzərinədir”.

Abdurrəzzaq demişdir: Bizə Mamər xəbər verdi, o da Zuhridən, o da Osman əl- Cəzaridən, o da Miqsəmdən demişdir: “Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Uhud döyüşündə onun dişini qırıb və üzünü qanadan Utbə ibn əbuVaqqasa bəd dua edərək dedi: “Allahım bir il keçmədən onu kafir olaraq öldür.» Bir il keçmədi ki, o kafir olaraq öldü və cəhənnəmə getdi”.

Əl-Vaqidi demişdir: İbn əbu Səbrədən, o da İshaq ibn Abdullah ibn Əbu Fərvədən, o da Əbu Huveyrisdən, o da Nəfi ibn Cubeyrdən deyir ki, muhacirlərdən birindən belə dediyini eşitdim: “Uhuda gəldim, oxlara baxdım, hər tərəfdən gəlirdi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) da ortasında idi. Bütün oxlar ondan yan keçirdi. Abdullah ibn Şihab əs-Zuhrini gördüm. Həmin gün o deyirdi: “Mənə Muhəmmədi göstərin, əgər o xilas olsa mən qurtulmaram”. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) onun yanında idi. Ətrafında heç kəs yox idi. Sonra onu keçdi. Safvan buna görə onu qınadı. O da dedi: “Allaha and olsun ki, onu görmədim. O, bizdən qorunur. Dörd nəfər sözləşdik, onu öldürməyə qərar verdik, amma istəyimizə çata bilmədik”. Əl-Vaqidi demişdir: “Bizə görə sabit olan budur ki, Rəsulullahın yanağını qanadan İbn Qamiədir. Onun dodağını partladan və dişini qıran da Utbə ibn ƏbuVaqqasdır.”

Əbu Davud Təyalisi demişdir: Bizə İbn Mubarək danışdı, o da İshaq ibn Yəhya ibn Talha ibn Ubeydullahdan, mənə İsa ibn Talha xəbər verdi, o da möminlərin anası Aişədən (radiyallahu ənhə) dedi ki, Əbubəkr Uhuddan bəhs etdiyi zaman: “O gün bütövlüklə Talhanın idi” deyərək danışardı. Sonra belə söyləyərdi: “Uhudda ilk dönən mən idim. Bir adam gördüm Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) yanında döyüşürdü. Güman edirəm ki, onu qoruyurdu.» Mən dedim, “Əbu Talha ol”. Çünki qaçırtdığımı qaçırtmışdım. Öz qövmümdən olması mənim üçün daha yaxşı idi. Mənimlə müşriklərin arasında tanımadığım bir adam var idi. Mən, Rəsulullaha (salləllahu aleyhi və səlləm) ondan daha yaxın idim. O qədər cəld hərəkət edirdi ki, mən o cür edə bilməzdim. Baxdım ki, Əbu Ubeydə ibn Cərrahdır. İkimiz də Rəsulullaha (salləllahu aleyhi və səlləm) çatdıq. Dişləri qırılmış alnı çapıq idi. Dəbilqənin iki halqası yanağına batmışdı. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Talhanı qəsd edərək dedi: “Qardaşınıza baxın”. Qan itirirdi. Sözünü eşitmədik. Üzündəkini çıxartmaq üçün ona yaxınlaşdım. ƏbuUbeydə dedi: “And içirəm, haqqımı sənə halal etmərəm, mənə izn ver”. Mən də verdim. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) ağrı hiss etməsin deyə əli ilə çıxartmaq istəmədi. Ağzı ilə tutdu və halqalardan birini çıxartdı. Halqa ilə bərabər ön dişlərindən biri düşdü. Onun etdiyini mən etmək istədim. O dedi: “And içirəm, haqqımı sənə halal etmərəm, mənə izn ver”. Birinci dəfə etdiyi kimi etdi. Bu dəfə halqa ilə bərabər digər ön dişi düşdü. Ön dişləri olmadan ƏbuUbeydə çox gözəl görsənirdi. Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) vəziyyətini düzəltdikdən sonra bir çuxurda uzanan Talhaya yaxınlaşdıq. Baxdıq ki, üzərində yetmişdən çox nizə, ox və qılınc yarası var idi. Bir barmağı da kəsilmişdi. Onun da halını biraz düzəltdik.

Bunu Heysəm ibn Kuleyb ilə Təbərani, İshaq ibn Yəhyadan belə rəvayət etmişdir. Heysəmin rəvayətində Əbu Ubeydə demişdir: “Ey Əbubəkr, Allah rizası üçün mənə izn ver”. Əbu Ubeydə də oxu ağzı ilə çıxartdı. Rəsulullaha (salləllahu aleyhi və səlləm) əziyyət verməmək üçün onu dili ilə çıxarmaq istədi. Sonra da oxu ağzı ilə çəkdi. Nəticədə ƏbuUbeydə iki dişindən oldu.

Sonra da hədisi tamamladı. Hafiz Ziya Maqdisi də kitabında bunu tərcih etmişdir. Əli ibn Mədini bu hədisi İshaq ibn Yəhyadan dolayı zəif görmüşdür. Çünki onun haqqında Yəhya ibn Səid əl-Qəttan, İmam Əhməd, Yəhya ibn Məin, Buxari, ƏbuZura, Əbu Hatim, Muhəmməd ibn Sad, Nəsai və digərləri tənqidi danışmışlar.

İbn Vəhb demişdir: Mənə Amr ibn Haris xəbər verdi, ona da Ömər ibn Səib danışdı ki, Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) Uhudda yaralananda Əbu Səid əl Xudrinin atası Məlik, yaranı təmizlənənə qədər sovurdu. Yara ağappaq parıldadı. Ona dedilər: “Tüpür.” O da dedi: “Vallahi onu tüpürmərəm”, sonra da döyüşməyə başladı. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Kim Cənnətlik birini görmək isətəsə, ona baxsın”. Sonra da şəhid oldu.”

İki Səhihdə Əbduləziz ibn Əbu Hatimdən rəvayət edilmişdir, o da atasından, o da Səhl ibn Saddan, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) yaralanması haqqında soruşdular, o dedi: “Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) üzü yaralandı, dişləri qırıldı. Dəbilqə başına batdı. Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) qızı Fatimə qanı yuyurdu. Əli də su tökürdü. Fatimə su ilə qanın artmasını görəndə, bir parça həsir kəsib külünü yaranın üzərinə basdı, qan dayandı.”

“Sizi kədəriniz üstünə kədər qoymaqla cəzalandırdı” ərəblər bu halda “bə” ədatını da istifadə edirlər, məsələn: “Nəzəltu bibəni fulənin” deyərlər; “alə” ədatını da isitifadə edərlər “və nəzəltu alə bəni fulənin” deyərlər. İbn Cərir də bu ayə də belədir demişdir: «fi cuzuinnəxli» (Taha, 71) yəni, “aləcuzuinnəxli”.

İbn Abbas demişdir: “Məğlubiyyət və Muhəmmədin ölümü xəbəri, birinci kədərdir. İkincisi də müşriklərin dağa çıxmasıdır”. Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “Allahım, üstümüzə çıxmasınlar”. Abdurrəhman ibn Avf demişdir: Birinci kədər məğlubiyyətdir, ikincisi Muhəmmədin öldürüldüyü xəbərdir. Bu onlar üçün daha çətin və məğlubiyyətdən daha ağır idi.

Bu ikisini İbn Mərduveyh rəvayət etmişdir. Ömər ibn Xəttabdan da eynisi rəvayət edilmişdir. İbn Əbu Hatim də Qatadədən eynisini rəvayət etmişdir. Suddi demişdir: Birinci kədər qənimətin və qələbənin itirilməsi, ikincisi isə düşmənlərin onlardan yuxarı çıxmasıdır.

Muhəmməd ibn İshaq “Sizi kədəriniz üstünə kədər qoymaqla cəzalandırdı” ayəsi barəsində demişdir: Kədər üstünə kədər, qardaşlarınızın bəzilərinin öldürülməsi, düşmənlərinizin sizdən yuxarı çıxması, «Peyğəmbəriniz öldürüldü» deyənin bir şübhəsi sizin qəlbinizə düşməsi. Bütün bunlar arxa arxaya gəldi deyə qəm-qüssə üstünə qəm-qüssə oldu.

Mucahid ilə Qatadə də belə demişdilər: Birinci kədər Muhəmmədin öldürüldüyü xəbərdir. İkincisi öldürülüb yaralanmalarıdır. Qatadə ilə Rəbi İbn Ənəsdən də bunun tərsi rəvayət edilmişdir.

Suddi demişdir: Birincisi qaçırdıqları zəfər ilə qənimətdir, ikincisi də düşmənlərin daha yuxarı mövqe tutmasıdır. Bu söz yuxarıda Suddidən keçmişdi.

İbn Cərir demişdir: Bu fikirlərin ən doğrusu belədir: “Sizi kədəriniz üstünə kədər qoymaqla cəzalandırdı” yəni, ey möminlər, Allah sizi müşriklərin qənimətindən, onları məğlub etməkdən, onlara qarşı qələbə qazanmaqdan məhrum etməsi ilə sizi kədəriniz üstünə kədər qoymaqla cəzalandırdı. O gün sevdiyiniz zəfəri sizə göstərdikdən sonra, Rəbbinizin əmrinə müxalif olmanız, Peyğəmbərinizin tapşırığına qarşı çıxmağınız səbəbindən öldürüldüz və yaralandınız. Peyğəmbərinizin ölüm xəbəri və düşmənlərinizin hücum etməyi sizə kədər üstünə kədər gətirdi.

“əlinizdən çıxan şeylərə” yəni qaçırdığınız qənimətə və zəfərə görə üzülməyin. “Və başınıza gələn müsibətə görə kədərlənməyəsiniz” bu da yaralanma və öldürülmədir. Bunu İbn Abbas, Abdurrəhman ibn Avf, Həsən, Qatadə və Suddi demişlər. Allah nə etdiklərinizdən xəbərdardır”. Onu həmd ilə təsbih edirik, ondan başqa ilah yoxdur, ulu və ucadır.