Allah Təala yəhudi və xristiaları içərisində olduqları şeya aldandıqlarını açıqlayır. Belə ki yəhudi və xristian qruplardan hər biri cənnətə ancaq öz dinlərindən olanların girəcəyini iddia etdilər. Necə ki, Allah onlar haqqında Maidə surəsində də xəbər verib belə dedi: ‘Biz Allahın oğulları və Onun sevimliləriyik'(Maidə, 18). Onlara günahlarına görə əzab verəcəyini xəbər verməklə onları yalanladı. Əgər iddia etdikləri kimi olsaydı vəziyyət belə olmazdı. Daha sonra alovun onlara yalnız müəyyən qısa müddətə toxunacağı və sonra cənnətə gedəcəkləri iddiaları edilmişdir. Bu iddiaları rədd etdi. Dəlilsiz, sübütsuz, sənədsiz olaraq iddia etdikləri bu işdə: Bu onların xam xəyallarıdır, dedi. Əbu Aliyə də Allaha qarşı haqsız yerə təmənna etdikləri istəklərdir, demişdir. Qatadə ilə Rəbi İbn Ənəs də belədemişdilər. Sonra Allah Təala belə dedi “De:” (ey Muhəmməd), dəlilinizi gətirin!’ Əbu Aliyə, Mucahid, Suddi, və Rəbi İbn Ənəs sübutunuzu gətirin, Qatadə də Buna qarşı mötəbər mənbədən bəyanat (açıqlama) demişdir. ‘Əgər doğru deyirsinizsə,yəni iddianızda doğrusunuzsa, deməkdir.
Sonra Allah Təala belə dedi, Xeyr! Kim yaxşı işlər görüb üzünü (özünü) Allaha təslim edərsə, yəni kim əməlini tək və şəriki olmayan Allah üçün ixlasla (səmimiyyatlə, xalis niyyatlə) edərsə, deməkdir. Necə ki, Allah Təala belə demişdirƏgər onlar səninlə mübahisə edərlərsə, de: ‘Mən üzümü (özümü) ardımca gələnlərlə birlikdə Allaha təslim etmişəm!’ (Ali imran, 20). Əbu Aliyə ilə RəbiXeyr! Kim özünü Allaha təslim edib üzünü ona tutarsa,kəliməsi haqqıda Kim Allah üçün ixlas nümayiş etdirərsə,demişdilər. Səid İbn Cubeyr də Xeyr! Kim təslim edib ,yəni ixlaslı olarsa,üzünü yəni dinini demişdir. “Kim yaxşı işlər gö-rüb” kəliməsi Rəsulullaha (salləllahu aleyhi və səlləm) tabe olarsa, deməkdir. Çünki əməlin qəbul olunması üçün iki şərt vardır. Biricisi düzgün və bir tək Allah üçün xalis olması, digəri də doğru və şəriətə uyğun olmasıdır. Nə vaxt xalis olarsa lakin düzgün olmazsa qəbul olunmaz. Buna görə də Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) belə demişdir: Kimbir əməl edərsə, əmrimizə uyğun olmazsa, o rədd edilər. Bunu Müslim rəvayət etmişdir. Bu Aişənin radiyAllahu anhə Rəsulullahdan, salləllahu aleyhi və səlləm), rəvayət etdiyi hədislərdəndir.
Rahiblər və bənzər insanların əməlləri də Allah üçün ixlasla edildiyi fərz edilsə də yenə də qəbul edilməz. Çünki bütün insanlara göndərilən Rəsulullaha, (salləllahu aleyhi və səlləm), tabe olmamışdırlar. Bunlar və bənzərləri haqqında Allah təala belə demişdir: Biz onların etdikləri əməllərə baxdıqdan sonra onları sovrulmuş toz dənəciklərinə çevirərik. (Furqan, 23). Və belə demişdir: Kafirlərin əməlləri səhradakı ilğıma bənzəyir ki, susamış kimsə onu su hesab edər. Ona yaxınlaşdıqda isə onun heç nə olduğunu görər. (Nur, 39) və belə demişdir: O gün (neçə-neçə) üzlər zəlil olub yerə dikiləcək, üzülüb əldən düşəcək, yanar oda girəcəkdir; qaynar çeşmədən içirdiləcəkdir. (Ğaşiya, 2-5)
Möminlərin əmiri Ömərdən (radiyAllahu anh), bunu rahiblərə təvil etdiyi rəvayət edilmişdir. Necə ki, bir az sonra qeyd ediləcəkdir. Amma, əməl xarici görünüşü baxımında şəriətə müvafiq olarsa Allah üçün ixlasla ediməzsə bu da sahibinə qaytarılar. Bu da riyakarlığın və münafiqliyin vəziyyətidir. Necə ki, Allah Təala belə demidşir: Vay halına o namaz qılanların ki, o şəxslərin ki, onlar namazlarında səhlənkardırlar., Onlar riyakardırlar, və az bir şey verməkdən belə imtina edirlər.(Maun 2-4) Buna görə də Allah Təala belə demişdir: Kim Rəbbi ilə qarşılaşacağına ümid bəsləyirsə, yaxşı işlər görsün və icra etdiyi ibadətlərində Rəbbinə heç kəsi şərik qoşmasın!’ (Kəhf 110) Bu ayədə də Xeyr! Kim özünü Allaha təslim edib üzünü ona tutarsa,demişdir.
Rəbbi yanında onun mükafatı olar. Onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar kədərlənməyacəklər- Allah Təala onlara zəhmətlərinin əvəzini əldə edəcəklərini təminat verir və onları qorxduqları şeylərdən əmin etmişdir. “Onlara heç bir qorxu yoxdur” gələcəkdə, “onlar kədərlənməyacəklər”.keçmişdə etdiklərinə görə, deməkdir. Necə ki, Səid İbn Cubeyr . “Onlara heç bir qorxu yoxdur” kəliməsi haqqında Axirəttə,demişdir “onlar kədərlənməyacəklər”.kəliməsi haqqında da yəni ölüm üçün kədərlənməzlər demişdir.
Yəhudilər: ‘Xaçpərəstlər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyir, xaçpərəstlər isə: ‘yəhudilər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyirlər.Halbuki onlar Kitab oxuyandırlar- Allah Təala onların ziddiyatlərini, birbirilərinə nifrətlərini düşmənliklərini və inadlaşmalarını bəyan etdi. Necə ki Muhamməd İbn İshaq belə demişdir. Mənə Muhamməd İbn Əbu Muhamməd, o da İkrimə və ya Səid İbn Cubeyrdən rəvayət edir ki, İbn Abbas belə demilşdir: Necran Xaçpərəstləri Rəsulullahsalləllahualeyhi və səlləmin yanına gəldikdə yəhudilərin hahamları gəlib Rəsulullah sAllahu aleyhi və səlləmin yanında mübahisə etməyə başladılar. Rafi İbn Harmələ: Siz heç bir şeya əsaslanmırsınız, dedi. İsanı və İncili inkar etdi. Nəcran Xaçpərəstlərindən biri də yəhudilərə Siz heç bir şeya əsaslanmırsınız dedi, Musanın peyğəmbərliyini və Tövratı inkar etdi. Bununla əlaqədar olaraq Allah Təala: yəhudilər: ‘Xaçpərəstlər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyir, xaçpərəstlər isə: ‘yəhudilər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyirlər. Halbuki onlar Kitab oxuyandırlar.dedi. Dedi ki, Hər ikisi də öz kitabında inkar etdiyi şeyin doğruluğunu oxuyardılar. yəhudilər İsanı inkar edərdilər hansı ki yanlarında Tövrat var idi. Orada Musanın dili ilə İsa təsdiq edilirdi. İncildə də Musa təsdiq edilirdi. Tövratda gələn də Allahdan idi. Hər biri qarşısındakının əlində tutduğunu (kitabını) inkar edirdi. Mucahid bu ayə haqqında belə demişdir: İlk yəhudi və Xristianlar müəyyən bir şey üzərində idilər. Qatadə də belə demişdir: yəhudilər: Xaçpərəstlər: heç bir şeya əsaslanmır dedilər. Bəli ilk Xaçpərəstlər müəyyən bir şeya əsaslanırdılar lakin bidət işlədilər və ayrı düşdülər. .yəhudilər: ‘Xaçpərəstlər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyir, xaçpərəstlər isə: ‘yəhudilər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyirlər. Halbuki onlar Kitab oxuyandırlar. Bəli ilk yəhudilər də müəyyən bir şeya əsaslanırdılar lakin bidət edib ayrılığa düşdülər. Ondan gələn başqa bir rəvayət də varki, bu da həmin ayə haqqında Əbu Aliyə ilə Rəbi İbn Ənəsin dediyi kimidir. .yəhudilər: ‘Xaçpərəstlər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyir, xaçpərəstlər isə: ‘yəhudilər heç bir şeya əsaslanmırlar!’– deyirlər. Halbuki onlar Kitab oxuyandırlar. Bunlar Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) zamanındakı əhli kitabdır. Bu rəy hər iki tayfanın digər tayfayə iftira etdiyi şeydə doğru olmasını zəruri edir. Ancaq ayətin ifadə formasından görünən budur ki, bunun belə olmadığını bildikləri üçün qınanmışdırlar.Buna görə də Allahu Təala: “Halbuki onlar Kitab oxuyandırlar.”demişdir. yəni onlar Tövrat və İncilin şəriətini bilirdilər, deməkdir. Onların hər biri bir zamanlar şəriət idi. Ancaq onlar sonradan inad və inkarlarından, pisliya pisliklə qarşılıq vermək istədikərindən bunu inkar etdilər. Necə ki, bu ayənin təfsirində İbn Abbas, Mucahid və Qatadədən gələn ilk rəvayətdə belə qeyd edilmişdir. Allah ən doğrusunu biləndir.
Bilməyənlər də onların danışdığı kimi danışırlar.Bununla yəhudi və xaçpərəstlər birbiriləri üçün dedikləri sözdə cahilliklərini bəyan etmiş oldular. Bu da eyham vurmaq, işarə vermək formasındadır. “Bilməyənlər” sözündən kimin nəzərdə tutulduğu haqqında ixtilaf edilmişdir. Rəbi İbn Ənəs ilə Qatadə “Bilməyənlər” sözü haqqında Xaçpərəstlər də yəhudilər kimi danışıb dedi qodu etdilər, demişdir. İbn Cureyc də belə demişdir: Atayə “Bilməyənlər” kimlərdir dedim. O da: yəhudilər və Xaçpərəstlərdən başqa Tövrat və İncildən daha əvvəlki millətlərdir, dedi. Suddi də: “Bilməyənlər” sözü haqqında Ərəblərdir, demişdir. Onlar da Muhamməd heçbir şeya əsaslanmırdemişdilər. Əbu Cəfər İbn Cərir də, hamısına uyğun gəldiyi üçün “ümumilik” rəyini üstün görmüşdür. Burada bütün rəylərdən hər hansı birini seçmək üçün dəqiq bir dəlil yoxdur. Ayəni hamısına şamil etmək daha yaxşıdır. Allah ən doğrusunu biləndir.
Allah ixtilafa düşdükləri şey barəsində Qiyamət günü onların arasında hökm verəcəkdir. yəni Allah Təala məhşərdə hamısını yığacaq və aralarında ədalətdə qərar verəcəkdir. O haqsızlıq etməz, zərrə qədər zülüm də etməz. Bu ayə Həcc suresindəki kimidir. Şübhəsiz ki, Qiyamət günü Allah möminlər, yəhudilər, sabiilər, xaçpərəstlər, atəşpərəstlər və müşriklər arasında hökm verəcəkdir. Həqiqətən, Allah hər şeya şahiddir. Çünki Allah hər şeyin şahididir! (Həcc, 17). Necə ki belə demişdir: De: ‘Rəbbimiz hamımızı bir arayə cəmləşdirib sonra da aramızda ədalətlə hökm verəcəkdir. O, Fəttah və Alimdir. (Səba, 26).