Həqiqətən, Allah sizə əmanətləri sahiblərinə qaytarmanızı və insanlar arasında hökm verərkən ədalətlə hökm vermənizi əmr edir. Allahın sizə verdiyi bu öyüd-nəsihət necə də gözəldir! Şübhəsiz ki, Allah Eşidəndir, Görəndir.

Allah Təala əmanətləri sahiblərinə verməyi əmr edir. Həsənin Səmurədən rəvayət etdiyi hədisdə Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) belə demişdir: Əmanəti sənə əmanət edənə ver, sənə xainlik edənə xainlik etmə. Bunu İmam Əhməd ilə Sünən sahibləri  rəvayət etmişdirlər. Bu da insana vacib olan bütün Allahın haqlarını ehtiva edir, misal olaraq namazlar, zəkatlar, kəffarələr, nəzirlər və sair əmanət edilib və bundan qulların xəbərdar olmadığı məsələlərdir. Bura qul haqları da daxildir, misal olaraq yazıb qeyd etmədən  başqalarına nisyə olaraq verilən hər hansı bir şey. Allah Təala bunları əda etməyi əmr etmişdir. Əgər buna dünyada riayət etməsə ondan qiyamət günü əvəzi alınar. Necə ki səhih hədisdə Rəsulullahdan (salləllahu aleyhi və səlləm)  belə rəvayət edilmişdir: Haqqları sahiblərinə qaytaracaqsınız, belədir ki boynuzlu qoyundan boynuzsuzun haqqı alınar.

Əbi Hatim belə demişdir: Bizə Muhamməd İbn İsmayıl əl-Ahməsi danışdı, bizə Vəki, Sufyandan danışdı, o da Abdullah ibn Saibdən , o da Zazandan, o da Abdullah ibn Məsuddan demişdir ki, Şəhidlik bütün günahları silib təmizləyər, ancaq əmanətdən başqa. Qiyamət günündə kişi gətirilər, Allah yolunda öldürülmüş olsa belə ona: Əmanətini əda et, deyilər. O da necə edim dünyam əldən çıxıb deyər. Əmanəti ona cəhənnəmin dibində göstərilər, o da enər onu çiynində daşıyar. Deyir ki: Çiynindən düşər o da ardınca  qaçar. Bu sonsuza qədər dəvam edər. Zazan belə dedi: Bəraya gəlib bunu ona danışdım o da: Qardaşım doğru deyib, dedi və  Allah sizə əmanətləri sahiblərinə  verməyinizi əmr edər ayəsini oxudu.

Süfyan Səvri demişdir, o da İbn Əbi Lehiyadan, o da bir kişidən, o da İbn Abbasdan o ayə haqqında demişdir: Bu yaxşı və pis biri üçün keçərli hökmdür. Mücahid isə dedi: O yaxşı və pis üçün qeyd edilmişdir. Əbul Aliyə dedi: Əmr edilən və qadağa olunan şeylərdir. İbn Əbi Hatim belə demişdir: Bizə Əbu Said danışdı, bizə Hafs İbn Qiyas danışdı, o da Aməşdən, o da Əbudduhadan,  o da Məsruqdan, o da Ubey ibn Kəabdan dedi ki: Qadının öz namusunu qoruması da əmanətdəndir. Rəbi ibn Ənəs dedi: Səninlə camaatın arasındakı məslələr də əmanətdəndir.

Ali ibn Talhadan, İbn Abbas Allah sizə əmanətləri sahiblərinə  verməyinizi əmr edər ayəsi haqqında belə demişdir: Buna sultanın bayram günü qadınlara xütbə verməsi də aid olar.

Bir çox təfsirçilər bu ayənin Kəbənin pərdəçisi olan Osman İbn Talha haqqında nazil olduğunu demişdirlər. Əbu Talhanın tam adı belədir: Abdullah ibn Abdulüzza ibn Osman ibn Abduddar ibn Qusay ibn Qilab əl-Qureyşi əl Əbdari. O Şeybə ibn Osman ibn Əbi Talhanın əmisi oğludur. Pərdəçilik günümüzə qədər onun soyunda qalmışdır. O Osman , Xalid ibn Vəlid və Amr ibn As ilə bərabər Hudeybiyyə sülhü ilə Məkkənin fəthi arasındakı dövrdə müsəlman oldu. Lakin əmisi Osman ibn Talha ibn Əbu Əbi Talhaya gəldikdə isə o Uhud döyüşündə müşriklərin bayraqdarı idi. O gün kafir olaraq öldürüldü. Bu nəsilə diqqət etməyimiz ona görədir ki bir çox təfsirçilər bunu qarışdırmışlar.

Ayənin nazil olma səbəninə gəldikdə isə , Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Məkkənin fəthində Kəbənin açarını ondan aldı, sonra da ona qaytardı. Muhamməd ibn İshaq Fəth döyüşü haqqında belə demişdir: Mənə Muhamməd ibn Cəfər ibn Zubeyr danışdı, o da Ubeydullah ibn Sevridən o da Safiyə bint Şeybədən belə rəvayət etmişdir: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Məkkəyə girdi, cammat rahatlaşdıqdan sonra  Beytullaha gəldi. Onu miniyinin üzərində yeddi dəfə tavaf etdi. Həcər Əsvadı əlindəki ucu əyri əsa ilə salamladı. Tavafını bitirdikdən sonra Osman ibn Talhanı çağırdı, Kəbənin açarını ondan aldı, Kəbənin qapısı açıldı. İçəri girdi, ağacdan bir göyərçin heykəli tapdı. Onu əli ilə qırdı sonra da atdı. Sonra Kəbənin qapısında dayandı, insanlar Məscidil Haramda sakit şəkildə onu gözləyirdilər.

İbn İshaq demişdir: Bir elm adamı mənə belə demişdir: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Kəbənin qapısında dayandı və belə dedi: Allahdan başqa ilah yoxdur o təkdir, şəriki yoxdur. Verdiyi vədində dayandı, quluna yardım etdi və birləşmiş orduları tək başına məğlub etdi. Bilin ki, Ərəblərin öyündüyü bütün əsilləri, qan və ya malda iddia etdikləri bütün bunlar  ayaqlarımın altındadır. Yalnız Beytullaha xidmət və hacılara su paylamaq işi istisna olmaqla. Ravi Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) o gün xütbəsində dediklərini danışdı, sonra belə dedi: Sonda Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) məsciddə oturdu. Ali ibn Əbu Talib qalxdı, Kəbənin açarı əlində, dedi: Ya Rəsulullah, bizə hacılara su paylamaq ilə bərabər Kəbənin pərdəçiliyini də ver, Allahın sənə salavat və salamı olsun. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Osman ibn Əbu Talha haradadır? dedi. Çağırıldı, və ona deyildi: Ey Osman açarı gətir bu gün sədaqət və yaxşılıq günüdür.

İbn Cərir belə demişdir: Bizə Hüseyn danışdı, o da Həccacdan, o da İbn Cüreycdən dedi ki: Bu ayə Osman ibn Talha haqqında nazil oldu. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Məkkənin fəthində Kəbənin açarını ondan aldı.  Kəbəyə daxil oldu və Allah sizə əmanətləri sahiblərinə  verməyinizi əmr edər ayəsini oxuyaraq Kəbədən çıxdı. Anam atam ona qurban olsun, daha əvvəl bunu oxuduğunu eşitməmişdim.

Bizə Qasım danışdı, bizə Hüseyn danışdı, bizə Zənci ibn Xalid danışdı, o da Zuhridən belə rəvayət etmişdir ki, Açarı ona verdi və ona kömək edin, dedi.

İbn Mərduveyh, Kəlbi yolu ilə Əbu Salihdən, İbn Abbasdan bu ayə haqqında belə rəvayət etmişdir: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) Məkkəni fəth etdikdən sonra, Osman ibn Talha ibn Əbi Talhanı çağırdı, o gələndə açarı mənə gətir, dedi. O da açarı gətirdi. Əlini ona uzadanda Abbas qalxdı və dedi: Ya Rəsulullah anam atam səna fəda olsun onu hacılara su paylama vəzifəsi ilə birgə mənə ver. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) isə Ey Osman açarı mənə göstər, dedi. Onu vermək üçün əlini uzadanda Abbas yenə dediyini təkrarladı. Osman da əlini çəkdi. Sonra Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: Ey Osman əgər Allaha və axirət gününə iman gətirisənsə açarı mənə ver. O da: Allahın əmanəti ilə götür dedi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) qalxdı Kəbənin qapısını açdı. Kəbədə İbrahim əleyhissalamın heykəlini tapdı. Yanında fal üçün istifadə olunan oxlar var idi. Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: Bu muşriklər niyə belə olur, Allah onlara lənət etsin İbrahimin fal oxları ilə nə əlaqəsi var? Sonra bir qab istədi, içində su var idi. Suyu götürdü, onu suya batırdı. Sonra da heykəlləri suya batırdı. Kəbənin içində yerləşən Məqamı İbrahimi çıxartdı. Onu Kəbənin divarına söykədi. Sonra belə dedi: Ey insanlar bura qiblədir.

İnsanlar arasında hökm verdiyiniz zaman ədalətlə hökm verməyinizi əmr edir bu da Allah Təaladan insanlar arasında ədalətlə hökm etmə əmridir. Buna görədir ki, Muhammad ibn Kəab, Zeyd ibn Əsləm və Şəhr ibn Həvşəb demişdirlər:  Bu ayə əmr sahibləri yəni insanların başçıları haqqında nazil oldu. Hədisdə belə deyilmişdir: Şübhəsiz Allah haqsız qərar vermədikçə hakimin yanındadır. Əgər haqsız qərar verərsə Allah onu nəfsi ilə baş başa buraxar. Naqildə belə deyilmişdir: Bir gün ədalət etmək, qırx illik ibadət kimidir.

Allah bununla sizə necə də gözəl nəsihət verir! yəni sizə əmanətləri sahiblərinə əda etməyinizi, insanlar arasında ədalətlə hökm verməyinizi əmr edir və bunlara bənzər mükəmməl, böyük və hərtərəfli şəri əmrlərini yerinə yetirməyinizi buyurur, deməkdir.

Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi eşidəndir, görəndir yəni sözlərinizi eşidən və əməllərinizi görəndir, deməkdir. Beləliklə İbn Əbi Hatim demişdir: Bizə Əbu Züra danışdı, bizə Yəhya ibn Abdullah ibn Bukeyr danışdı, bizə Abdullah ibn Lehiya danışdı, o da Yezid ibn Əbi Həbibdən , Əbul-Xeyrdən, Uqbə ibn Əmrdən, deyir ki: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) bu ayəni oxuyanda gördüm: Hər şeyi görür deyirdi.

İbn Əbi Hatim də belə demişdir: Bizə Yəhya ibn Abdik əl- Qazvini xəbər verdi, bizə əl-Mukri yəni Əbu Abdurrahman Abdullah ibn Yezid xəbər verdi, bizə Harmələ yəni İbn İmran ət- Tüceybi əl-Misri xəbər verdi, mənə Əbu Yunus xəbər verdi, Əbu Hureyrədən bu Allah sizə əmanətləri sahiblərinə  verməyinizi və insanlar arasında hökm verdiyiniz zaman ədalətlə hökm verməyinizi əmr edir. Allah bununla sizə necə də gözəl nəsihət verir! Şübhəsiz ki, Allah hər şeyi eşidəndir, görəndir ayəsini oxuduğunu eşitdim  baş barmağını qulağının, yanındakını da gözünün üzərinə qoydu və  Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) bu ayəni oxuyanda barmağını belə qoyduğunu gördüm, dedi. Əbu Zəkəriyyə belə demişdir: Bunu bizə əl-Mukri belə izah etdi: Zəkəriyyə sağ baş barmağını sağ gözünün, yanındakı barmağını da sağ qulağının üzərinə qoydu, bizə göstərdi və dedi: Bax belə, bax belədir. Bunu Əbu Davud İbn Hibban da Səhihində, Hakim Mutədrəkində və ibn Mərduveyh də Təfsirində Əbu Abdurrahman əl-Mukridən eyni sənədlə oxşar şəkildə rəvayət etmişdir. Bu Əbu Yunus, Əbu Hureyrənin müttəfiqidir, adı da Suleym ibn Cübeyrdir.