Allah təala bu ümməti-Muhəmmədin, ümmətlərin ən xeyirlisi olduğunu xəbər verib deyir: “Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz”. Buxari demişdir: Bizə Muhəmməd ibn Yusuf danışdı, o da Sufyandan, o da Meysərədən, o da Əbu Həzmdən, o da ƏbuHureyrədən dedi ki, o, “Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz” ayəsi barəsində belə deyir: “İnsanlar üçün insanların ən xeyirlisi olduz, onları boyunlarındakı zəncirlərlə gətirirsiniz, onlar da İslama girərlər.” İbn Abbas, Mucahid, Atiyyə əl-Avfi, İkrimə, Əta və Rəbi ibn Ənəs də bu cür demişlər.

“Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz” yəni insanlar üçün insanların ən xeyirlisi oldunuz. Məna belədir: Onlar ümmətlərin ən xeyirlisi və insanlar üçün insanların ən yararlısıdırlar. Buna görə də belə buyurur: “Siz yaxşı işlər görməyi əmr edir, pis əməlləri qadağan edir və Allaha iman gətirirsiniz”.

İmam Əhməd demişdir: Bizə Əhməd ibn Abdulməlik danışdı, bizə Şərik danışdı, o da Simakdan, o da Abdullah ibn Umeyrədən, o da ƏbuLəhəbin qızı Dürrənin ərindən, o da ƏbuLəhəbin qızı Dürrədən, dedi: Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) minbərdə ikən bir nəfər qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, insanların ən xeyirlisi kimdir?” O da dedi: “İnsanların ən xeyirlisi Quranı ən yaxşı oxuyanlar, Allahdan ən çox qorxanlar, yaxşılığı əmr edənlər, pislikdən çəkindirənlər və qohumluq əlaqələrini saxlayanlardır”. Bunu Əhməd Musnədində, NəsaiSünənində, Hakim MustədrəkindəSimakın hədisindən rəvayət etmişlər.

Səid ibn Cubeyrdən, o da İbn Abbasdan “Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz” ayəsi barəsində demişdir: “Onlar Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) ilə birgə Məkkədən Mədinəyə hicrət edənlərdi.”

Doğru budur ki, bu ayəbütün ümməti əhatə edir. Hər əsr də özünəməxsus şəkildədir. Onların ən xeyirliləri isə, Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) göndərildiyi əsrdə olan insanlardır. Sonra onlardan sonra gələnlərdi. Daha sonra onlardan sonra gələnlərdi. Necə ki, başqa bir ayədə deyilmişdir: “Beləcə sizi orta bir ümmət etdik ki,” (Bəqərə, 143).“orta” yəni, seçilmiş“insanlara şahid olasınız, Peyğəmbər də sizə şahid olsun.”

İmam Əhmədin “Musnəd”, Tirmizinin“Cəmi”, İbn Macənin“Sünən”, Hakimin “Mustədrək” əsərində Hakim ibn Muaviyyə ibn Haydədən, o da atasından demişdi: Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) belə buyurmuşdu: “Sizlər yetmiş ümmətə bölünəcəksiniz, onların ən xeyirlisi siz olacaqsınız. Allah yanında ən qiymətlisizsiniz.” Bu məşhur bir hədisdir. Tirmizionun “həsən”olduğunu bildirmişdi. Muaz ibn Cəbəl ilə Əbu Səiddən bənzəri rəvayət edilmişdir.

Bu ümmət digər ümmətləri xeyir işlərdə,peyğəmbərləri Muhəmmədin (salləllahu aleyhi və səlləm) sayəsində keçmişdi. Çünki o, Allahın yaratdıqlarından ən şərəflisi, rəsulların içində Allahın nəzərində ən qiymətlisidir. Allah onu elə mükəmməl və elə böyük bir şəriət ilə göndərmişdir ki, ondan öncə nə bir nəbiyə və nə də bir rəsula verilməmişdir. Onun metodu və yolu ilə edilən az bir əməl, başqalarının etdiyi çoxsaylı əməllərintutmadığı məqamda dayanır. Necə ki, İmam Əhməd demişdir: Bizə Əbdürrəhman danışdı, bizə İbn Zuheyr danışdı, o da Abdullahdan yəni, İbn Muhəmməd ibn Aqildən, o da Muhəmməd ibn Əlidən – o, İbn Hənəfiyyədir –eşitmişdir ki, Əli ibn əbu Talib (Allah ondan razı olsun)demişdir: Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) buyurdu: “Mənə heç bir peyğəmbərə verilməyən şeylər verildi.” Biz dedik: “Onlar nədir, ey Rəsulullah?” O da dedi: “Mənə düşmənləri qorxudmaqla dəstək verildi, mənə dünyanın açarları verildi, mənə Əhməd adı verildi, torpaq mənim üçün təmizlik vasitəsi oldu və ümmətim ümmətlərin xeyirlisi oldu.” Bunu bu yolla yalnız İmam Əhməd rəvayət etmişdir. Sənədi yaxşıdır.

Yenə İmam Əhməd demişdir: Bizə Əbul Alə əl-Həsən ibn Səvvar danışdı, bizə Leys danışdı, o da Muaviyyədən, o da İbn əbuHuleysYəzid ibn Meysərədən dedi: UmmuDərdadan(Allah ondan razı olsun) eşitdim ki o deyir: ƏbuDərdadan eşitdim ki, deyir: Əbul-Qasımdan (salləllahualeyhi və səlləm) eşitdim ki – nə öncə nə də sonra,onu bu cür kunyə ilə çağırdığını eşitməmişdim – o dedi: “Allah təalabuyurur: “Ey İsa, səndən sonra bir ümmət göndərəcəm ki, başlarına sevdikləri bir şey gələndə həmd və şükür edərlər, sevmədikləri bir şey gələrsə,həlimsiz və elmsiz şəkildə savabını Allahdan gözləyərlər və səbir edərlər.” O da dedi: “Ey Rəbbim, həlimsiz və elmsiz şəkildə bu onlara necə verilər?” Allah buyurdu: “Onlara Öz həlimliyimdən və elmimdən verərəm.”

Burada zikr olunası bir çox hədis varid olmuşdur:

İmam Əhməd demişdir: Bizə Haşim ibn Qasım danışdı, bizə Məsudi danışdı, bizəBukeyr ibn Əxnəs danışdı, o da bir adamdan, o da Əbubəkr əs-Siddiqdən (Allah ondan razı olsun)Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Mənə yetmiş min verildi. Bunlar cənnətə haqq-hesab olunmadan daxil olarlar. Üzləri ayın on dördüncü gecədə olduğu kimidir. Qəlbləri bir tək adamın qəlbi kimidir. Mən də əziz və cəlil olan Allahdan artırmasını istədim, O da hər biri ilə bərabər yetmiş min kişi artırdı.” Əbubəkr (Allah ondan razı olsun) dedi: “Bunların kəndli və çölün ətrafında yaşayanlar olduğunu sanıram.”

Başqa bir hədis: İmam Əhməd demişdir: Bizə Abdullah ibn Bukeyr əs-Səhmi danışdı, bizə Hişam ibn Həssən danışdı, o da Qasım ibn Mihrandan, o da Musa ibn Ubeyddən, o da Meymun ibn Mihrandan, o daAbdurrəhman ibn Əbubəkrdən rəvayət etdi ki,Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) demişdir: “Rəbbim mənə yetmiş min nəfər verdi, bunlar cənnətə haqq-hesab olunmadan daxil olacaqlar.” Ömər dedi: “Ey Rəsulullah, daha artığını istə.” O dedi: “İstədim, mənə hər adamla birlikdə yetmiş min nəfər daha verildi.” Ömər dedi: “Daha artığını istəyə bilərsən?” O da dedi: “İstədim, mənə bu qədər verildi.” Abdullah ibn Bəkr əllərini açaraq işarə etdi. Abdullah dedi: “Qollarını qolaclayıb açdı.”Abdullahda qollarını yana açdı. Hişam dedi: “Bunun Allahdadır. Nə qədər olduğu bilinməz.”

Başqa bir hədis: İmam Əhməd demişdir: Bizə Əbul-Yəmən danışdı, bizə İsmayıl ibn Əyyaş danışdı, o da Damdam ibn Zuradan dedi: Şureyh ibn Ubeyd dedi: Səvban, Himsdə xəstələndi. Orada vəli Abdullah ibn Qurt əl-Əzdi idi. Onu ziyarət etmədi. Səvbanın yanına Kulailərdən bir kişi ziyarət üçün gəldi. Səvban ona dedi: “Yazı yaza bilərsən?” O da: “Bəli”– dedi. O da dedi: “Yaz.” Kişi, əmir Abdullah ibn Qurta belə yazdı: “Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) xidmətçisiSəvbandan. Sonra isə: Yanında Musa və İsanın(aleyhis-salam) xidmətçisi olsa idi, onu ziyarət edərdin.” Sonra yazılı kağızı qatladı və dedi: “Bunu onun şəxsən özünə çatdıra bilərsən?” O da: “Bəli” – dedi. Adam məktubu İbn Qurta çatdırdı. İçindəkini görəndə, təlaşla qalxdı. İnsanlar dedilər: “Ona nə olub, nə isə baş verib?”O, Səvbanın yanına gəldi. Onu ziyarət edib yanında bir saat oturdu. Sonra qalxdı. Səvban ətəyindən tutdu və dedi: “Otur, sənə Rəsulullahdan (salləllahu aleyhi və səlləm) eşitdiyim bir hədisi danışacağam. O buyurmuşdu: “Cənnətə ümmətimdən yetmiş min kişi hesabsız və əzabsız girəcəkdir. Hər mini ilə, yetmiş min kişi girəcəkdir.” Bunu bu yoldan yalnız İmam Əhməd rəvayət etmişdir. Bunun rəvayətçiləri etibarlıdır. Hamısı Şamlı və Himslidirlər. Bu səhih hədisdir. Həmd və minnət Allaha məxsusdur.

Başqa bir yol, Təbərani demişdir: Bizə Amr ibn İshaq ibn Zurayq əl-Himsi danışdı, bizə Muhəmməd ibn İsmayıl yəni, İbn Əyyaş danışdı, bizə atam danışdı, o da Damdam ibn Zuradan, o da Şureyh ibn Ubeyddən, o da ƏbuƏsma ər-Rahabidən, o da Səvbandan dedi: Rəsulullahdan (salləllahualeyhi və səlləm) belə dediyini eşitdim: “Əziz və cəlil olan Rəbbim mənə ümmətimdən  yetmiş min insanın hesabsız Cənnətə girəcəyinə və hər minə, yetmiş min daha olacağını buyurdu.” Belə ki, Şureyhlə Səvban arasında ƏbuƏsma ər-Rahabinin adı ilə məhfuz olan rəvayət budur. Allah ən doğrusunu biləndir.

Başqa bir hədis, İmam Əhməd demişdir: Bizə Abdurrəzzaq danışdı, bizə Mamər xəbər verdi, o da Qatadədən, o da Həsəndən, o da İmran ibn Hüseyndən, o da İbn Məsuddan dedi: “Bir gecə Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) yanında çox danışdıq. Sonra səhər tezdən yanına getdik. O dedi: “Bu gecə mənə peyğəmbərlər ümmətləri ilə göstərildi. Bir peyğəmbər keçirdi, yanında üç nəfər var idi. Bir peyğəmbərlə isə, bir camaat var idi. Bir peyğəmbərlə də bir neçə adam var idi. Elə peyğəmbər də var idi ki, yanında kimsə yox idi. Sonda Musa yanımdan keçdi. Yanında İsrail oğullarından bir toplum var idi. Xoşuma gəldi. Bunlar kimdir? – deyə soruşdum. Mənə: “Bu, qardaşın Musadır, yanındakılar da İsrail oğullarıdır” – deyildi. Mən dedim: “Mənim ümmətim haradadır?” Mənə deyildi: “Sağına bax”. Baxdım bir topa insan. Üzləri ilə sədd çəkilmişdi. Sonra mənə deyildi: “Sol tərəfinə bax.” Mən sol tərəfimə baxanda gördüm ki, insanların üzü ilə üfüqə sədd çəkilib. Mənə deyildi: “Razı qaldınmı?” Mən dedim: “Razı oldum ey Rəbbim, razı oldum ey Rəbbim.”O dedi: “Mənə deyildi: “Bunlarla bərabər yetmiş min daha vardır, cənnətə hesabsız girəcəklər.” Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Anam atam sizə fəda olsun, əgər o yetmiş min kişidən ola bilsəniz, olun. Bundan geri qalsanız, otopadan olun. Bundan da geri qalsanız, üfüqdəki insanlardan olun. Çünki mən bəzi adamların səksəndiyini gördüm.” Ukkaşə ibn Mihsanqalxıb dedi: “Ey Rəsulullah dua et Allaha, məni də onlardan, yəni yetmiş mindən etsin.” Ona dua etdi. Bir adam da qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, dua et Allaha, məni də onlardan etsin.” O da dedi: “Ukkaşə səni qabaqladı.”

Rəvayətçi deyir ki, sonra bu yetmiş min kimlər olduğu barədə danışdıq. Bunlar İslamda doğulub ölənə qədər Allaha şərik qoşmayanlardır, dedik. Bu, Peyğəmbərə (salləllahualeyhi və səlləm) çatdı və o dedi: “Onlar ovsunetdirməyən, yaralarını dağlamayan, uğursuzluq gətirən şeylərə inanmayan və Rəblərinə təvəkkül edən insanlardı.” Bunu İmam Əhməd bu sənədlə rəvayət etmişdir. Yenə bunu Əbdusaməddən, o da Hişamdan, o da Qatadədən bənzər bir sənədlə rəvayət etmiş və: “Razı oldum ey Rəbbim, razı oldum ey Rəbbim” sözlərindən sonra bunu əlavə etmişdir: Dedi: “Razı oldunmu?” Dedim: “Bəli.” Dedi: “Soluna bax”. Baxdım, üfüqün kişi üzləri ilə əhatə olunmasını gördüm. “Razı oldunmu? – dedi. Mən də:“Razı oldum” – dedim.” Bu sənəd səhihdir, onu yalnız imam Əhməd rəvayət etmişdir, digərləri təxric etməmişlər.

Başqa bir hədis, Əhməd ibn Məni dedi: Bizə Abdulməlik ibn Əbduləziz danışdı, bizə Hammad danışdı, o da Asimdən, o da Zirdən, o da İbn Məsuddan dedi: Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “Mənə həcc mövsümlərində ümmətlər göstərildi. Mənim ümmətim gecikdi. Sonra onları gördüm, çoxluqları və görünüşləri xoşuma gəldi. Düzənlikləri və yaylaları doldurmuşdular. Mənə: “Ey Muhəmməd, razı oldunmu?” dedi. Mən də dedim: “Bəli.”Dedi: “Bunlarla bərabər yetmiş min daha vardır. Onlar cənnətə hesabsız girəcəklər. Onlar ovsun etdirməz, dağlanmaz, uğursuzluq gətirən şeylərə inanmazlar, yalnız Rəbblərinə təvəkkül edərlər.” Ukkaşə ibn Mihsan qalxdı və dedi:“Ey Rəsulullah dua et Allaha, məni də onlardan etsin.” O da dedi: “Sən onlardansan.” Başqa birisi qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, dua et Allaha, məni də onlardan etsin.” O da dedi: “Ukkaşə səni qabaqladı.” Bunu HafizDiya əl Maqdisi rəvayət etmiş və demişdir: “Məncə bu Muslimin şərtinə uyğundur.”

Başqa bir hədis, Təbərani demişdir: Bizə Muhəmməd ibnMuhamməd əl-Cuzui əl-Qadi danışdı, bizə Uqbə ibn Mukrim danışdı, bizə Muhəmməd ibn əbu Adiy danışdı, o da Hişam ibn Hassandan, o da Muhəmməd ibn Sirindən, o da İmran ibn Hüseyndən, dedi: Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: “Ümmətimdən yetmiş min kişi Cənnətə sorğusuz və əzabsız daxil olacaq.”Ondan: “Onlar kimdir?” – deyə soruşdular. O da dedi: “Onlar dağ basmayan, ovsunetdirməyən, uğursuzluq gətirən şeylərə inanmayan və Rəblərinə təvəkkül edənlərdi.” Bunu Muslimdə Hişam ibn Hassandan rəvayət etmişdir. O, Ukkaşəni də zikr etmişdir.

Başqa bir hədis, iki Səhihdə Zuhrinin rəvayətindən, o da Səid ibn Musəyyəbdən,o da ƏbuHureyrənin ona belə dediyini danışmışdı: Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) bu sözlərini eşitdim: “Ümmətimdən Cənnətə yetmiş min nəfər girəcəkdir. Üzləri bədirlənmiş gecədə olan ayın parıltısı kimidir.”ƏbuHureyrə dedi:“Ukkaşəibn Mihsan əl-Əsədi ətəyini çəkərək qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, mənim üçün dua et, məni də onlardan etsin.” O da dedi: “Allahım, Ukkaşəni də onlardan et.” Ənsardan bir adam qalxıb eynisini dedi. Peyğəmbərimiz (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: “Ukkaşə səni bu işdə qabaqladı.”

Başqa bir hədis, Əbu Qasım Təbarani demişdir: Bizə Yəhya ibn Osman danışdı, bizə Səid ibn əbu Məryəm danışdı, bizə ƏbuĞassan danışdı, o da Əbu Həzimdən, o da Səhl ibn Saddanrəvayət etdi ki, Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) dedi: “Ümmətimdən yetmiş min və ya yeddi yüz min əl-ələ tutaraq Cənnətə girəcəklər. Əvvəlincisi və axırıncısı Cənnətə girəcək. Üzləri ayın on dördüncü günü kimi bədirlənmiş ay kimi olacaq.” Bunu Buxari ilə MuslimQuteybədən, o da Abdulaziz ibn əbuHazimdən, o da atasından, o da Səhldən belə rəvayət etmişlər.

Başqa bir hədis, Muslim ibn Həccac öz Səhihində demişdir: Bizə Səid ibn Mənsur danışdı, bizə Huşeym danışdı, bizə Hüseyn ibn Abdurrəhmanxəbər verib dedi: Mən Səid ibn Cubeyrin yanında otururdum. O dedi: “İçinizdən dünən gecə düşən ulduzu kim gördü?” Dedim: “Mən.”Sonra dedim: “Amma namazda deyildim, məni əqrəb sancmışdı”. O dedi: “Nə etdin?” Mən dedim: “Ovsun etdirdim”. Dedi: “Niyə belə etdin?” Dedim: “Şəbinin bizə danışdığı hədisə görə”. O dedi: “Şəbi sizə nə danışdı?” Mən də dedim: “Bizə Bureydə ibn əl-Huseb əl-Əsləmidən danışdı ki, o deyib: “Ovsunyoxdur. Yalnız göz dəymə və əqrəbin çalması istisnadır”. O da dedi: “Eşitdiyinə əməl edən, yaxşı iş görür. Amma İbn Abbas bizə Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: “Ümmətlər mənə göstərildi. Peyğəmbər gördüm yanında bir qrup insan var idi. Peyğəmbər gördüm yanında bir iki adam var idi. Peyğəmbər gördüm yanında kimsə yox idi. Sonra mənə böyük bir qaraltı göstərildi, onun ümmətin olduğunu zənn etdim. Mənə deyildi: “O Musa və ümmətidir. Amma üfüqə bax.” Mən də baxıb böyük bir qaraltı gördüm. Mənə deyildi: “O biri üfüqə bax.” Baxdım, böyük bir qaraltı gördüm. Mənə deyildi: “Bu sənin ümmətindir, onlarla bərabər yetmiş mində hesabsız və əzabsız Cənnətə daxil olacaq insanlar var.”

Rəvayətçi deyir: Sonra Peyğəmbər (salləllahualeyhi və səlləm) qalxdı və evinə girdi. İnsanlar hesabsız və əzabsız Cənnətə girənlər haqqında çəkişməyə başladılar. Bəziləri dedilər: “Onlar Rəsulullahın (salləllahualeyhi və səlləm) səhabələridir.” Bəziləri də: “Bəlkə onlar İslamda anadan olub, heç bir şeyi Allaha şərik qoşmayanlardır” – dedilər. Başqa şeylər də zikr edildi. Rəsulullah (salləllahualeyhi və səlləm) evindən çıxıb onların yanına gəldi və dedi: “Omübahisə etdiyiniz məsələ nədir?” Ona xəbər verildikdə, o dedi: “Onlar ovsun etməyən və etdirməyənlərdir, yaranı dağlamayanlardır, uğursuzluq gətirən şeylərəinanmayanlardır və Rəbblərinə təvəkkül edənlərdir. O zaman Ukkaşə ibn Mihsan qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, Allaha dua et, məni də onlardan etsin.” O dedi: “Sən onlardansan.” Sonra başqa birisi qalxdı və dedi: “Ey Rəsulullah, mənim üçün dua et, məni də onlardan etsin.” O da dedi: “Ukkaşə səni keçdi.” Bunu Buxari də Useyd ibn Zeyddən, o da Huşeymdən rəvayət etmişdir. Onun rəvayətində “ovsun etməzlər” qeydi yoxdur.

Başqa bir hədis, Əhməd demişdir: Bizə Ravhibn Ubadədanışdı, bizə İbn Cureyc danışdı, mənə Əbuzzubeyrxəbər verdi ki, o, Cabir ibn Abdullahdanbelə eşitmişdi:“Mən, Rəsulullahdan (salləllahualeyhi və səlləm) eşitdim”Sonra hədisi danışdı: “İlk zümrə qurtulur, üzləri bədirlənmiş ay kimidir,sayları yetmiş min olaraq Cənnətə hesabsız girəcəklər. Sonra onlardan sonrakılar üzləri göydəki ulduz kimi Cənnətə girərlər. Sonra da qalanları beləcə girərlər.”Davamını danışdı. Bunu Muslim də Ravh hədisindən rəvayət etmişdir. Ancaq Peyğəmbəri (salləllahu aleyhi və səlləm) zikr etməmişdir.

Başqa bir hədis, Hafiz Əbubəkr ibn əbu Asim“Sunən” kitabında demişdir: Bizə Əbubəkr ibn əbu Şeybə danışdı, bizə İsmayıl ibn Əyyaş danışdı, o da Muhəmməd ibn Ziyaddan, Əbu Umamə əl-Bəhlidən eşitdim ki, o deyir: Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini eşitdim: «Rəbbim mənə ümmətimdən yetmiş min nəfəri Cənnətə daxil edəcəyini, hər min nəfərin yanında ayrıca yetmiş min olacağını, onların hesabsız və əzabsız girəcəyini vəd etdi. Rəbbimin üç ovuc səpələməsi ilə üç səpələmə də var.» Bunu Təbərani də Hişam ibn Ammar yolu ilə, o da İsmayıl ibn Əyyaşdan belə rəvayət etmişdir. Bu yaxşı isnaddır.

Əbu Umamədən başqa bir yol, İbn Əbu Asim demişdir: Bizə Duheym danışdı, bizə Valid ibn Muslim danışdı, bizə Safvan ibn Amr danışdı, o da Suleym ibn Amirdən, o da Əbu Yəmən əl-Həvzənidən – onun adı Amir ibn Abdullah ibn Luheydir –, o da Əbu Umamədən, o da Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: «Allah mənə ümmətimdən yetmiş min kişinin Cənnətə hesabsız girəcəyinə vəd verdi.» Yəzid ibn Əxnəs dedi: «Vallahi ey Rəsulullah, bunlar sənin ümmətinin içində milçəklər arasında qırmızı milçək qalan kimi qalır.» Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: «Allah mənə yetmiş min vəd etdi, hər minə bərabər yetmiş min daha vardır. Üç ovuc səpməni də mənim üçün əlavə etdi.» Bunun da isnadı yaxşıdır.

Başqa bir hədis, Əbu Qasım Təbərani demişdir: Bizə Əhməd ibn Xuleyd danışdı, bizə Əbu Tövbə danışdı, bizə Muaviyyə ibn Səlləm danışdı, o da Zeyd ibn Səlləmdən dedi ki, o, Əbu Səlləmin belə dediyini eşitmişdir: «Mənə Amir ibn Zeyd əl-Bukəli danışdı ki, o, Utbə ibn Abdus-Suləmidən (Allah ondan razı olsun) eşitmişdir ki, Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: «Əziz və cəlil olan Rəbbim mənə ümmətimdən yetmiş min kişinin Cənnətə hesabsız girəcəyinə vəd verdi. Sonra da hər min nəfər yetmiş minə şəfaət edəcəkdir. Sonra əziz və cəlil olan Rəbbim Öz ovucları ilə üç ovuc səpələyəcək.» Bu zaman Ömər təkbir etdi və dedi: «İlk yetmiş atalarına, oğullarına və qohum-əqrabasına Allah hüzurunda şəfaət edərlər. Məni də son səpələmələrdən birində etməsini Allahdan diləyirəm.» Hafiz Diya Əbu Abdullah əl-Maqdisi «Sifətul-Cənnət» adlı kitabında: Bu isnadda bir nöqsan bilmirəm. Allah ən doğrusunu biləndir.

Başqa bir hədis: İmam Əhməd demişdir: Mənə Yəhya ibn Səid danışdı, bizə Hişam yəni, Dəstivai danışdı, bizə Yəhya ibn əbu Kəsir danışdı, o da Hilal ibn əbu Məymunədən, bizə Əta ibn Yasər danışdı ki, ona Rifaəh əl-Cuhəni danışıb dedi: Rəsulullah ilə (salləllahu aleyhi və səlləm) gəlib Kudeydə çatdıq – və ya Qudeydə dedi – sonra hədisi danışdı. Hədisdə deyilirdi: «Əziz və cəlil olan Rəbbim mənə ümmətimdən yetmiş min kişinin Cənnətə hesabsız girəcəyinə vəd verdi. Mən də siz və saleh zövcələriniz və zürriyyətiniz cənnət yurdlarına yerləşməyənə qədər onları salmayacağına ümid edirəm.» Diya Maqdisi dedi: Məncə bu, Muslimin şərtinə uyğundur.

Başqa bir hədis, Abdurrəzzaq demişdir: Bizə Mamər xəbər verdi, o da Qatadədən, o da Nadr ibn Ənəsdən, o da Ənəsdən dedi: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurdu: «Allah mənə ümmətimdən dörd yüz minini Cənnətə daxil edəcəyinə vəd verdi.» Əbubəkr dedi: «Bizi artır, ey Allahın Rəsulu.» O da dedi: «Vallahi bu qədərdi.» – dedi. Ömər dedi: «Sənə yetər ey Əbubəkr.» Əbubəkr da cavab verdi: «Məni burax, Allah hamımızı cənnətə daxil etsə, sənə nə olar?» Ömər də dedi: «İnşəAllah Allah məxluqatı bir ovcu ilə Cənnətə salar.» Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: «Ömər düz söylədi.» Bu hədisi bu isnadla Abdurrəzzaq tək rəvayət etmişdir. Bunu Diya əl-Maqdisi demişdir. Bunu hafiz Əbu Nuaym əl-İsfahani də rəvayət edərək demişdir: Bizə Muhəmməd ibn Əhməd ibn Maxləd danışdı, bizə İbrahim ibn Heysəm əl-Bələdi danışdı, bizə Suleyman ibn Harb danışdı, bizə Əbu Hilal danışdı, o da Qatadədən, o da Ənəsdən, Peyğəmbərin belə dediyini rəvayət etmişdir: «Rəbbim mənə ümmətimdən yüz mini cənnətə daxil edəcəyinə vəd verdi.» Əbubəkr dedi: «Artır, ey Rəsulullah.» O da dedi: «Belə buyurdu» – Suleyman ibn Harb əli ilə bu cür işarə etdi – Mən də dedim: «Ey Rəsulullah bizi artır.» Ömər də dedi: «Allah bir ovucla insanları Cənnətə daxil etməyə qadirdir.» Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: «Ömər doğru deyir.» Hədis bu yöndən qəribdir. Əbu Hilalın adı Muhəmməd ibn Suleym ər-Rasibi əl-Bəsridir.

Ənəsdən başqa bir yol: Hafiz Əbu Yalə demişdir: Bizə Muhəmməd ibn Əbubəkr danışdı, bizə Abdulqahir ibn Suriy əs-Suləmi danışdı, bizə Humeyd danışdı, o da Ənəsdən, o da Peyğəmbərdən (salləllahu aleyhi və səlləm) onun belə dediyini rəvayət etmişdir: «Ümmətimdən yetmiş min nəfər Cənnətə girəcəkdir.» Onlar dedilər: «Bizi artır ey Rəsulullah.» O da dedi: «Hər adamın yanında yetmiş min nəfər də olacaq.» Onlar da: «Bizi artır» – dedilər – o, təpənin üzərində idi – buyurdu: «Bunun qədər» Əli ilə bir ovuc səpələdidi. Dedilər: «Ey Rəsulullah, bundan sonra Cəhənnəmə girəni Allah uzaq etsin.» Bu yaxşı isnaddır. Abdulqahir ibn Suriy istisna olmaqla, bütün rəvayətçiləri etibarlıdır. Onun barəsində Yəhya ibn Məindən soruşduqda o demişdir: «Yararlıdır.»

Başqa bir hədis: Təbərani rəvayət etmişdir: Qatadə yolu ilə, o da Əbubəkr ibn Ənəsdən, o da Əbubəkr ibn Umeyrdən, o da atasından nəql etdi ki, Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: «Allah mənə ümmətimdən üç yüz minini cənnətə daxil edəcəyi barədə vəd verdi.» Umeyr dedi: «Bizi artır, ey Rəsulullah.» O da dedi: «Bu qədər» və əli ilə işarə etdi. Umeyr dedi: «Bizi artır ey Rəsulullah.» Ömər dedi: «Yetər sənə. Əgər Allah istəsə bir ovuc – yaxud ovuc səpələməsi – ilə insanları Cənnətə salar.» Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: «Ömər doğru deyir.»

Başqa bir hədis: Təbərani demişdir: Bizə Əhməd ibn Xuleyd danışdı, bizə Əbu Tövbə danışdı, bizə Muaviyyə ibn Səlləm danışdı, o da Zeyd ibn Səlləmdən, o da Əbu Səlləmdən onun bu cür dediyini eşitdi: Mənə Abdullah ibn Amir danışdı ki, ona Qeys əl-Kindi danışdı, ona da Əbu Səid əl-Ənmari danışıb dedi: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurmuşdu: «Əziz və cəlil olan Rəbbim mənə ümmətimdən yetmiş mininin Cənnətə hesabsız girəcəyinə və hər minin də yetmiş minə şəfaət edəcəyinə söz verdi. Sonra Rəbbim iki ovucu ilə üç ovuc səpələdi.» Qeys belə dedi. Əbu Səidə dedim: «Sən bunu Rəsulullahdan eşitdin?» O da dedi: «Bəli iki qulağımla eşitdim, qəlbimə də yerləşdirdim.» Əbu Səid dedi: O – yəni, Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) –buyurdu: «Bu, inşəAllah ümmətimin muhacirlərini bütövlüklə əhatə edir. Qalanını da Allah bədəvilərimizdən tamamlayar.» Bu hədisi Muhəmməd ibn Səhl ibn Əskər, o da Əbu Tövbə Rəbi ibn Nafidən də eyni şəkildə rəvayət etmiş və bunu əlavə etmişdir: Əbu Səid dedi: Bu Rəsulullahın (salləllahu aleyhi və səlləm) yanında hesablandı, dörd yüz doxsan milyona çatdı.

Başqa bir hədis, Əbu Qasım Təbərani demişdir: Bizə Haşim ibn Mərsəd ət-Təbərani danışdı, bizə Muhəmməd ibn İsmayıl ibn Əyyaş danışdı, mənə atam danışdı, mənə Damdam ibn Zura danışdı, o da Şureyh ibn Ubeyddən, o da Əbu Malikdən dedi: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: «Muhammədin canı əlində olan Allaha and olsun ki, sizdən qiyamət günü Cənnətə gecənin qaranlığı kimi bir qaraltı göndəriləcəkdir. Hamısı da səndələyəcək. Mələklər deyəcəklər: «Nəyə görə Muhəmmədlə başqa peyğəmbərlərdən daha artığı gətirdi?» Bu yaxşı bir sənəddir.

Başqa bir hədis, bu ümmətin fəzilətini, Allah qatında şərəf və qiymətini, onun dünya və axirətdə ümmətlərin ən xeyirli olduğunu göstərir. İmam Əhməd demişdir: Bizə Yəhya ibn Səid danışdı, bizə İbn Cureyc danışdı, mənə Əbu Zubeyr xəbər verdi, o da Cabirdən nəql etdi ki, o, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini eşitmişdir: «Mən qiyamət günü arxama düşən ümmətimin cənnət əhlinin dörddə biri olacağını ümid edirəm.» Cabir deyir: «Buna təkbir gətirdik.» Sonra dedi: «İnsanların üçdə biri olacağınızı ümid edirəm.» Bizdə təkbir gətirdik. Sonra da dedi: «Yarısı olacağınızı ümid edirəm.» Bunu Ravhdan, o da İbn Cureycdən də bu şəkildə rəvayət etmişdir. Muslimin şərtinə uyğundur.

İki Səhihdə Əbu İshaq əs-Subeyyidən rəvayət edilmişdir, o da Amr ibn Məymundan, o da Abdullah ibn Məsuddan onun belə dediyini nəql etdi: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: “Cənnət əhlinin dörddə biri olmağa razı deyilsiz?” Bizdə Allahu Əkbər deyərək, təkbir etdik. Sonra dedi: “Cənnət əhlinin üçdə biri olmağa razı deyilsiz?” Bizdə təkbir gətirdik. Sonra da dedi: «Cənnət əhlinin yarısı olmağınızı ümid edirəm.»

İbn Məsuddan başqa bir yol: Təbərani demişdir: Bizə Əhməd ibn Qasım ibn Musavir danışdı, bizə Əffan ibn Muslim danışdı, bizə Abdulvahid ibn Ziyad danışdı, mənə Haris ibn Hasirah danışdı, mənə Qasım ibn Əbdürrəhman danışdı, o da atasından, o da Abdullah ibn Məsuddan dedi: Rəsulullah buyurdu: “Cənnətin dörddə biri sizin qalanı digər insanların olmasını istəməzsiniz?” Onlar dedilər: «Allah və Onun Rəsulu ən doğrusunu biləndir.» O: “Onların üçdə biri olmağa nə deyərsiz?”- dedi. Onlar dedilər: «Bu daha çoxdur.» O: “Yarısı olmağa nə deyərsiz?” – dedi. Onlar dedilər: «Bu daha çoxdur.» Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) dedi: «Cənnət əhli yüz iyirmi səf olacaq, səksən səfini siz təşkil edəcəksiniz.» Təbərani demişdir: Bunu yalnız Haris ibn Hasirah danışdı.

Başqa bir hədis, İmam Əhməd demişdir: Bizə Abdussaməd danışdı, bizə Əbduləziz ibn Muslim danışdı, bizə Dirar ibn Murrə əbu Sinan əş-Şeybani danışdı, o da Muharib ibn Disardan, o da İbn Bureydədən, o da atasından, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: «Cənnət əhli yüz iyirmi səf olacaq, bu ümmət də onun səksən səfini təşkil edəcək.» Bunu Əffandan, o da Əbdüləzizdən bu cür rəvayət etmişdir. Onu Tirmizi də Əbu Sinan hədisindən bu cür təxric etmiş və demişdir: «Bu, həsən hədisdir.» İbn Macə də Sufyan Səvridən, o da Əlqamə ibn Mərsəddən, o da Suleyman ibn Bureyddən, o da atasından rəvayət etmişdir.

Başqa bir hədis: Təbərani onu Suleyman ibn Abdurrəhman ət-Diməşqinin nəql etdiyi hədisdən rəvayət etmiş və demişdir: Bizə Xalid ibn Yəzid əl-Bəcəli danışdı, bizə Suleyman ibn Əli ibn Abdullah ibn Abbas danışdı, o da atasından, o da babasından, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) belə dediyini rəvayət etmişdir: «Cənnət əhli yüz iyirmi səfdir, səksəni mənim ümmətimdəndir.» Bunu yalnız Xalid ibn Yəzid əl-Bəcəli rəvayət etmişdir. İbn Adiy onun haqqında tənqidi danışmışdır.

Başqa bir hədis: Təbərani demişdir: Bizə Abdullah Əhməd ibn Hənbəl danışdı, bizə Musa ibn Ğeylan danışdı, bizə Haşim ibn Maxləd danışdı, bizə Abdullah ibn Mubarək danışdı, o da Sufyandan, o da Əbu Amrdan, o da atasından, o da Əbu Hureyrədən dedi: “Onların çoxu əvvəlki nəsillərdən, bir qismi də axırıncılardandır” (Vaqiə, 39-40) ayəsi nazil olanda Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) buyurdu: «Sizlər cənnət əhlinin dörddə birisiz, sizlər cənnət əhlinin üçdə birisiz, sizlər cənnət əhlinin yarısısız, sizlər cənnət əhlinin üçdə ikisisiz.»

Əbdurrəzzaq demişdir: Bizə Mamər xəbər verdi, o da İbn Tavusdan, o da atasından, o da Əbu Hureyrədən (Allah ondan razı olsun), Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) dediyini rəvayət etmişdir: «Bizlər axırıncılarıq, qiyamət günündə isə, birincilərik. Bizlər insanların cənnətə ilk girənləriyik. Amma onlara kitab bizdən əvvəl verilmişdir, bizə onlardan sonra verilmişdir. İxtilaf etdikləri məsələlərdə Allah bizə haqqı göstərdi. Bu gün onların ixtilaf etdikləri gündür. İnsanlar arxamızdan gəlirlər, sabah yəhudilər, ertəsi gün isə xristianlar.» Bunu Buxari ilə Muslim, Abdullah ibn Tavusdan, o da atasından, o da Əbu Hureyrədən (Allah ondan razı olsun), o da Peyğəmbərdən (salləllahu aleyhi və səlləm) mərfu olaraq bənzər şəkildə rəvayət etmişlər. Onu Muslim də Aməşin yolu ilə, o da Abu Salihdən, o da Əbu Hureyrədən onun belə dediyini rəvayət etmişdir: Rəsulullah (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: » Bizlər axırıncılarıq, qiyamət günündə isə, birincilərik. Biz Cənnətə birinci girəcəyik.» Sonra hədisin davamını danışdı.

Başqa bir hədis: Daraqutni «əl-Əfrad» əsərində rəvayət edir: Abdullah ibn Muhəmməd ibn Aqildən, o da Zuhridən, o da Səid ibn Musəyyəbdən, o da Ömər ibn Xəttabdan, Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) belə buyurduğunu demişdir: «Cənnət mən girənə qədər bütün peyğəmbərlərə haram edilmişdir. Ümmətim girincəyə qədər də, bütün ümmətlərə haram edilmişdir.» Sonra Daraqutni demişdir: Bunu yalnız İbn Aqil, o da Zuhridən rəvayət etmişdir. Başqası ondan rəvayət etməmişdir. Bunu Zuheyr ibn Muhəmməd də yalnız İbn Aqildən rəvayət etmişdir. Həmçinin Amr ibn əbu Sələmə də yalnız Zuheyrdən rəvayət etmişdir.

Bunu Əbu Əhməd ibn Adiy əl-Hafiz də rəvayət etmiş və demişdir: Bizə Əhməd ibn Huseyn ibn İshaq danışdı, bizə Əbubəkr əl-Ayən Muhəmməd ibn əbu Attab danışdı, bizə Əbu Hafs ət-Tinnisi yəni, Amr ibn Əbu Sələmə danışdı, bizə Sədəqə əd-Diməşqi danışdı, o da Zuheyr ibn Muhəmməddən, o da Abdullah ibn Muhəmməd ibn Aqildən, o da Zuhridən rəvayət etmişdir.

Bunu Sələbi də rəvayət etmiş və demişdir: Bizə Əbu Abbas əl-Məxlədi danışdı, bizə Əbu Nuaym Əbdulmalik ibn Muhəmməd xəbər verdi, bizə Əhməd ibn İsa ət-Tinnisi danışdı, bizə Amr ibn əbu Sələmə danışdı, bizə Sədəqə ibn Abdullah danışdı, o da Zuheyr ibn Muhəmməddən, o da İbn Uqeyldən bu cür danışdı.

Bu hədislər Allah təalanın “Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz. Siz yaxşı işlər görməyi əmr edir, pis əməlləri qadağan edir və Allaha iman gətirirsiniz” ayəsinin mənasındadır. Bu ümmətdən kim bu sifətləri daşıyarsa, bu mədh və tərif onlarla birgə ona da aid olar. Necə ki, Qatadə demişdir: Bizə çatdığına görə Ömər ibn Xəttab bir həccində insanları tez-tələsik hərəkət etdiklərini gördü və bu ayəni oxudu ”Siz insanlar arasında üzə çıxarılmış ən xeyirli ümmətsiniz” sonra da dedi: «Kim o ümmətdən olmaq istəyirsə, Allahın qoyduğu şərtləri yerinə yetirsin.» Bunu İbn Cərir rəvayət etmişdir.

Kim bu sifətləri daşımasa, Allah təalanın bu ayədə qınadığı Əhli kitaba oxşayar: “Onlar bir-birlərini etdikləri pis əməllərdən çəkindirmirdilər. Onların etdikləri necə də pisdir!” (Maidə, 79). Buna görə Allah təala bu ümməti bu sifətlərdən dolayı mədh etmişdir.

Sonra əhli kitabı qınamağa və danlamağa başlayıb dedi: “Kitab əhli də iman gətirsəydi” yəni, Muhəmmədə (salləllahu aleyhi və səlləm) endirilənə iman gətirsəydi, “əlbəttə, onlar üçün yaxşı olardı. Onların arasında iman gətirənlər də vardır. Əksəriyyəti isə azmış fasiqlərdir” yəni, Allaha, sizə endirilənə və onlara endirilənə iman edənləri azdır. Çoxları azğınlıq, küfr, fasiqlik və asilik üzərindədir.

Sonra Allah təala mömin qullarına xəbər və müjdə verərək, Allahsız və kafir Əhli kitab üzərində qələbə və zəfərin onlara verildiyini buyurdu: “Onlar sizə əziyyətdən başqa bir zərər yetirə bilməzlər. Əgər sizinlə vuruşmalı olsalar, arxa çevirib qaçarlar. Sonra isə onlara kömək də edilməz”. Elə də oldu. Çünki Xeybərdə Allah onları rüsvay etdi və burunlarını yerə sürtdü. Onlardan öncə də Mədinə yəhudilərindən Qaynuqa oğullarını və Qurayza oğullarını Allah zəlil etdi. Şamdakı xristianları sahabələr bir çox yerdə qırdılar. Şamı sonsuza qədər əllərindən aldılar. Məryəm oğlu İsa nazil olana qədər bir qrup müsəlman Şamda davam edəcək. İsa (əleyhissalam) o zaman İslam dini və Muhəmmədin (salləllahu aleyhi və səlləm) şəriəti ilə hökm verəcək. Xaçı qıracaq, donuzu öldürəcək və cizyəni qaldıracaqdır. İslamdan başqa bir şey qəbul etməyəcək.

Sonra Allah təala dedi: “Onlar harada olursa olsunlar, Allahın ipindən və insanların ipindən yapışanlar istisna olmaqla onlara zəlillik qismət olar” yəni, onları harada olurlar olsunlar zəlilliyə və kiçikliyə məhkum etdi, əmin olmazlar. “Allahın ipindən yapışanlar istisna olmaqla” yəni, Allahın tərəfindən olan himayə deməkdir ki, bu da onlara verilən qeyri-müsəlman statusudur. Bu da üzərlərinə cizyə təyin edilməsi və İslam dininin hökmlərindən sorumlu olmalıdırlar. “Və insanların ipindən yapışanlar istisna olmaqla” yəni, onlara insanlar tərəsindən aman verməsi, deməkdir. Necə ki, barışlarda, sazişlərdə və əsir almaqda durum belədir. Qadın da olsa bir müsəlman onlara aman versə, toxunulmaz. İki rəydən birinə görə kölənin də aman verməsi belədir.

İbn Abbas “Allahın ipi və insanların ipi” ayəsində, Allahın əhdi və insanların əhdi demişdir. Mucahid, İkrimə, Əta, Dəhhak, Həsən, Qatadə, Suddi və Rəbi ibn Ənəs belə demişlər.

“Onlar Allahın qəzəbinə düçar olmuş” qəzəbə düçar oldular, Allahın qəzəbi yaxalarını buraxmadı, buna layiq oldular, deməkdir. “Və onlara mənəvi yoxsulluq üz vermişdir” yəni, qədər və din baxımından onlardan ayrılmaz, deməkdir. Buna görə Allah buyurur: “Bu ona görədir ki, onlar Allahın ayələrini inkar etmiş və peyğəmbərləri haqsız yerə öldürmüşlər”. Yəni, onları buna təkəbbürlük və həsəd sürüklədi, ardınca onlara rüsvayçılıq, kiçiklik və zillət damğası vuruldu. Bu da axirətdəki zillət damğası ilə birləşdi. Sonra dedi: “Bu ona görədir ki, onlar asi olmuş və həddi aşmışlar” yəni, onlar Allahın ayələrini inkara və peyğəmbərlərini öldürməyə sövq etmələri, onların Allaha çox asilik etmələri, günahlara gözlərinin bağlı qalmağı və Allahın şəriət hüdudlarını aşmalarıdır. Bütün bunlardan Allaha sığınırıq. Yardım istəniləcək yalnız əziz və cəlil olan Allahdır.

İbn Əbu Hatim demişdir: Bizə Yunus ibn Həbib danışdı, bizə Əbu Davud Təyalisi danışdı, bizə Şubə danışdı, o da Suleyman əl-Aməşdən, o da İbrahimdən, o da Əbu Mamər əl-Əzdidən, o da Abdullah ibn Məsuddan (Allah ondan razı olsun), onun bu sözləri dediyini nəql etdi: İsrail oğulları bir gündə üç yüz peyğəmbər öldürüb, axşama yaxın da tərəvəz bazarı qurardılar.